تحلیل فنای عارفانه در نهج‌البلاغه
چکیده
مبارزه با نفس و خواسته‌های نفسانی، یکی از مبانی اساسی در فرهنگ اهل عرفان و تصوف است. این جهاد نفسانی که از آن به موت ارادی تعبیر می‌شود، وسیله‌ای برای زندگی برتر است که در پی رهایش انسان از صفات ذمیمه بشری، او را به اعلا درجه کمال یعنی فنای فی‌الله و بقای بالله سوق می‌دهد. با بررسی شاخصه‌های عرفانی، می‌توان سرچشمه بسیاری از آن‌ها را در آموزه‌های اسلامی و در کلام امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، جست‌وجو کرد. عرفان در کلام امام علی(ع) جلوه و جلای خاصی دارد، چنان‌که به‌حق می‌توان ایشان را پدر عرفان اسلامی نامید. یکی از مبانی‌ای که حضرت علی(ع) در سخنان خود به آن اشاره می‌کند، همین مرگ عارفانه است که رسیدن به این مرحله، قرب الهی را برای سالک در پی دارد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی سعی می‌شود ضمن معرفی هریک از این مراحل فنای ارادی به‌عنوان یکی از آموزه‌های اساسی عرفان اسلامی، به چگونگی کاربرد و مصداق‌های آن در کلام امام علی(ع) و نیز راهکارهای آن حضرت برای رسیدن به این مقامات معنوی اشاره شود.
کلیدواژه‌ها: امام علی(ع) ، نهج‌البلاغه، عرفان، نگاه عارفانه، موت ارادی، فنا، بقا.
فهرست مطالب (مشاهده متن)
مقدمه
نهج‌البلاغه مشتمل بر سخنان ارزشمند امام علی(ع) است که نخستین‌بار این بیانات بلیغ را ابوالحسن محمد الرضی الموسوی، ادیب و شاعر برجسته قرن چهارم هجری آن را در قالب کتابی گردآوری کرد. امام علی(ع) اساس و شالوده هریک از خطبه‌ها و نامه‌های این اثر ارزشمند را که اندیشمندان اسلامی آن را «تالی القرآن» و «أخ القرآن» می‌خوانند، بر مبنای عرفان و معرفت خدا قرار داده است؛ بنابراین می‌تواند نقش ارزنده‌ای در آشنایی سالکان حق از مسیر صحیح سیر و سلوک و بازشناسی عرفان مثبت و سازنده داشته باشد؛ آن‌گونه که علی(ع) می‌فرمایند: «ألا و إنَّ لِكُلِّ مَأمومٍ إمام يَقتَدي بِهِ و يَستَضيءُ بِنورِ عِلمِهِ»؛ «آگاه باشید هر شخصی را پیشوایی است که به او اقتدا می‌کند و از نور دانش او روشنی می‌جوید» (شریف رضی، نهج‌البلاغه، نامه 45، ص395).
فنای عارفانه، یکی از جذاب‌ترین محورهای بحث‌های عرفان در نهج‌البلاغه حضرت علی(ع) است که شاخصه‌های آن را در این کتاب ارزشمند می‌توان دریافت.
