نهج‌البلاغه و حقوق بشر

نهج‌البلاغه و حقوق بشر

کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امیرالمومنین امام علی(ع) در روزهای چهارشنبه25 دیماه (افتتاحیه کنگره در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان) و اختتامیه کنگره  26 دی 1398 در موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)‌ برگزار گردید. دبیر خانه کنگره از تاریخ دهم خرداد الی 30 آبانماه شروع به اعلام فراخوان و دریافت آثار در ۳۴ محور در بخشهای مقاله(475اثر)-پایان نامه(69اثر)-کتاب(131اثر)-شعر(305اثر)- هنرهای تجسمی (102اثر)انجام داد.در مجموع  ۱۰۸۲ اثر به دبیرخانه کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ ارسال شد. بعد از ارزیابی اولیه، و نهایی و معرفی آثار برگزیده  مقالات منتخب در کتاب کنگره مقالات منتشر شد.

چکیده

علیرغم نظر كسانی كه غرب و اروپا را، یگانه خواستگاه و حامیان حقوق بشر می‌دانند، اسلام در پایه‌گذاری و دفاع از این موضوع، پیشگام بوده و از هرجهت برتری دارد، هم از نظر سبقت زمانی و هم از نظر جامعیت و كمال؛ زیرا در قرونی كه دادگاه‌های تفتیش عقاید در غرب و اروپا، بدون كمترین اهمیت‌دادن به حق حیات و كرامت انسا‌ن‌ها، صدها هزار بلكه میلیون‌ها انسان را به جرم اظهارعقیده برخلاف كلیسا، به زندگی‌شان خاتمه می‌دادند، نهج‌البلاغه با صریح‌ترین بیان، از حیات انسان‌ها حمایت و از انسان به‌عنوان یك موجود با كرامت یاد كرده، و برای او بهترین نظام حقوقی را پایه‌ریزی و طراحی نموده است. 
در این مقاله به استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به بررسی گزاره‌هایی حقوقی نهج‌البلاغه اقدام می‌کنیم. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد از نظر نهج‌البلاغه، سخن‌گفتن از حقوق بشر، بدون شناخت انسان و نیازمندی‌های او كه موضوع این حقوق است، امكان‌پذیر نیست، بنابراین تنها قانون‌گذار و نظریه‌پرداز حقوق بشر كسی می‌تواند باشد كه شناخت كامل از انسان داشته باشد، در این‌میان نه‌تنها آموزه‌های حقوقی نهج‌البلاغه با دیگر نظام‌های حقوقی برابری می‌كند، بلكه از هر نظر برتری دارد، زیرا از نظر سبقت، در زمانی سخن از حقوق بشر گفته است كه نه خبری از سازمان ملل متحد بود و نه از اعلامیه جهانی حقوق بشر. هم‌چنین در قرن‌هایی كه حق حیات، كرامت انسانی و مساوات، بااندك بهانه‌ای پایمال و قربانی می‌گردید، نهج‌البلاغه با بلیغ‌ترین بیان از آن حمایت كرده است. از نظر اجرا، تمام آموزه‌های حقوقی در حكومت علوی به اجرا درآمده است. از نظر محتوا و جامعیت، با شناخت موضوع حقوق كه انسان باشد صادر و جنبه‌های جسمی و روحی انسان در آن لحاظ شده است.
كلیدواژه‌ها: امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، حقوق، حقوق بشر، انسان، حیات، كرامت، مساوات.

مقدمه

پدیده حقوق بشر، یكی از مباحثی است كه پس از انقلاب كبیر فرانسه و رنسانس، در غرب، وارد ادبیات جهانی و بین‌المللی شد، گرچه این پدیده سابقه تاریخی كمتر از یك قرن دارد، ولی باید اذعان كرد كه از بدو تولد، آوازه و شهرت بین‌المللی پیدا كرده است. اما نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که هرچند خاستگاه این مباحث غرب است، ولی بدین‌معنا نیست كه سایر نظام‌ها و فرهنگ‌ها از داشتن مبانی و مفاهیم آن بی‌بهره‌اند؛ اگرچه طبیعی است كه نگاه آن‌ها، به مسایل و زیرساخت‌های حقوق‌بشر متفاوت خواهد بود.
در این‌میان، دین مبین اسلام باتوجه به جامعیت و كمالی كه دارد، در هر زمینه سنگ‌تمام را گذاشته است، ‌از جمله ‌در زمینه حقوق‌بشر، چنان‌كه خواهد آمد، حتی غیرمسلمانان به برتری نظام حقوقی اسلام بر غرب اعتراف دارند، البته نه به‌صورت مجموعه‌ای به نام حقوق‌بشر، بلكه در ابواب مختلف آموزه‌های دینی، در قالب بایدها و نبایدهای تكلیفی، حقوقی، اخلاقی و... بهترین نظام حقوقی را بنیان نهاده است، كه از مجموع آن‌ها می‌توان، جامع‌ترین منشور حقوقی را برای بشر، تدوین و دسته‌بندی كرد، چنان‌كه سازمان كنفرانس اسلامی، در سال 1411ق (1990م)، اعلامیه جهانی حقوق‌بشر اسلام را در 32 ماده به تصویب رساند.
از آن‌جاكه نهج‌البلاغه منعكس‌كننده بخش زیادی از آموزه‌های اسلام، در زمینه‌های مختلف است، مقاله حاضر، عهده‌دار برخی اصول و مبانی حقوقی آن برای بشر است؛ زیرا بهترین شخص آگاه به اسلام، پس از رسول خدا(ص)، صاحب نهج‌البلاغه، امام علی(ع)است. از طرف دیگر ایشان، مدتی هرچند كوتاه در جایگاه حاكم جامعه اسلامی، بهترین روش حكومت‌داری و رفتار سیاسی - اجتماعی را از خود به یادگار گذاشته‌اند كه عهدنامه مالك اشتر نمونه‌ای از آن است.
از سوی سوم امام علی(ع)، نه‌تنها حقوق‌دان صرف و معلم اخلاق و عرفان است، بلكه عالِم به وحی و عالَم غیرمادی، انسان‌شناس به تمام معنا، مفسر قرآن، بیان‌كننده نظام حقوقی اسلام، عدالت‌محور و دارای جهان‌بینی فوق‌العاده و ژرف است، همه این‌ها باعث می‌شود كه آشنایی با مبانی حقوق بشر از دیدگاه امام علی(ع)، كه بخشی از آن‌ها در نهج‌البلاغه بازتاب یافته است، بسیار مهم و كارساز باشد، البته باید اعتراف كرد كه تحلیل حقوقی سخنان و كردار امیرالمؤمنین(ع)، كاری است مشكل، ولی در عین‌حال، مقاله حاضر، كوششی است با نگاه حقوقی درباره حقوق‌بشر از منظر نهج‌البلاغه.
بنابراین، مطالب این نوشتار چنین سامان خواهد یافت: در ابتدا به كلیات بحث از حقوق بشر می‌پردازیم، سپس به چند حق مهم، كه در نهج‌البلاغه روی آن‌ها تأكید شده است، اشاره خواهیم كرد.

این مقاله در جلد دوازدهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید