اصلاحات امام علی (ع) در حکومت 5 ساله

 زمینه حقوقی: 

خوار نزد من گرامی است تا حق وی را بازستانم و نیرومند نزد من ناتوان است تا حق دیگران را از او بازستانم.»(خطبه 37 نهج البلاغه)

زمینه مالی:

 ای مردم، من یکی از شمایم ،هر چه من داشته باشم، شما نیز دارید و هر وظیفه بر عهده شما باشد، بر عهده نیز من هست. من شما را به راه پیامبر (ص) می برم و هر چه را او فرمان داده است، در دل شما رسوخ می‌دهم، جز اینکه هر قطاع که عثمان آن را به دیگران داد و هر مالی که از مال خدا عزا کرد، باید به بیت‌المال بازگردانیده شود، همانا که هیچ چیز حق را از میان نمی‌برد، هرچند مالی بیابم که با آن زنی را به همسری گرفته باشد و کنیزی خریده باشند و مالی که در شهرها پراکنده باشد، آنها را باز می‌گردانم. در عدل گشایش است و کسی که حق بر او ننگ نباشد، ستم بر او ننگ تر است. (خطبه 15 نهج البلاغه)

«ای ابوالحسن ! تو به همه ما آسیب رسانده ای ما برادران و همانندان تو ایم از فرزندان عبدمناف. امروز ما با تو بیعت می کنیم اما آنچه در ایام عثمان از اموال بیت المال به ما رسید ضایع تگردد اگر بخواهی قاتلان او را بکشی و ما از تو بیمناک گردیم به شام می پیوندیم.»

«دراین غنیمت ها کسی بر دیگری برتری ندارد و خداوند چگونگی پخش آن را بیان فرموده است که آن مال خداست و شما بندگان مسلمان خدایید و این کتاب خداست و ما به آن اقرار داریم و به آن تسلیم می باشیم. پیمان پیامبر (ص)  نیز بر عهده ماست. پس هرکس به آن خرسند نباشد هر چه خواهد شد.»

زمینه اداری:

این کار او از آن رو زبود که او دید بزرگترین علت شکایات و مهم ترین آن چیزی است مخصوص امیران و والیان پس او به این کار مبادرت فرمود که کسانی را که در سابق به کار گماشته بودند تغییر دهد سپس فرمان داد تا عثمان بن حنیف والی بصره گردد و سهل بن حنیف والی شام و قیس بن عباده والی مصر و ابوموسی اشعری والی کوفه. آن روز این سرزمین ها دیارهای بزرگ بود بسیاری از اشخاص من جمله مغیره  بن شعبه دریاره کسانی که عثمان آنان را والی کرده بود با حضرتش گفت و گو کرد و سفارش کرد که امام آن والیان را در مقام خود نگه دارد اما امام از قبول آن سخن خودداری کرد و آنها را از کار برکنار ساخت.

درباره طلحه و زبیر که بر کوفه و مصر ولایت داشتند نیز چنین کرد و آنها را از کار برکنار کرد. این رفتار آن دو را واداشت که امام (ع) را زیر فشار بگذارند و در دل مردم راجع به رهبر شک و تردید اندازند و بیعت با او را بشکنند و آشکارا به خونخواهی عثمان برخیزند. آنها از یاد برده بودند که آن دو از برانگیزندگان شورش بر عثمان بودند حتی خواستار آن شدند که طرح امر خلافت از نو میان مسلمانان به شورا واگذار شود و ادعا کردند که با علی (ع) از روی اکراه بیبعت کرده اند و به همین دلیل بیعت خود را صحیح نمی دانستند.

و در نهایت موضع امام راحع به برکناری ساختن طلحه و زبیر از ولایت بصره و کوفه کسانی که معتقد بودند آن دو را نباید از کار برکنار کرد نشانه کوته نطری آنان بود.