اهداف سلوک عرفانی در تعالیم امام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)

هر حرکتی در جهت صیرورت و تحول از قوه به فعل و به‌سوی غایت و هدف ویژه‌ای در جریان است. كار سالک حركت‏ است و هر سلوک عرفانی نیز با اهدافی همراه است. «هدف» آن چیزى است كه سیروسلوک را معنى‏دار مى‏كند و سالک كوشش مى‏كند تا به آن برسد. در تعالیم امام علی× نیز به اهداف سلوک اشاره شده است که می‌توان آن‌ها را شناسایی کرد و به‌عنوان چارچوب سلوک عرفانی مطرح نمود. ترسیم این اهداف مى‏تواند به تنظیم نظام سلوک عرفانی اهل بیت| پرتو ببخشد. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که براساس تعالیم آن حضرت، هدف نهایی سالک «قرب» است و «عبودیت»، «تهذیب نفس»، «معرفت نفس» و «معرفت الله» به‌ترتیب اهداف در طول سلوک را تشکیل می‌دهند. روش پژوهش در این تحقیق، کیفی و از نوع روش استنباطی و استخراجی است که با مراجعه به منابع روایی و گردآوری داده‌ها و دسته‌بندی آن‌ها، اهداف سلوک را از تعالیم امام علی(ع)  استخراج کرده‌ایم.

کلید واژه‌ها: امام علی(ع) ، سلوک، اهداف، تعالیم، پایه‌های سلوک.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

اصولاً اسلام به‌عنوان آخرین و جامع‌ترین مکتب الهی در بخش‌های بنیادین نظام‌ فکری و سلوکی، از جمله مبانی، اصول و اهداف، عالی‌ترین تعالیم را در اختیار بشر نهاده است. حضوری ملموس‌تر و گسترده‌تری دارد. نظام سلوکی اسلام در کنار مبانی و اصول بر اهدافی مبتنی است که این اهداف سیروسلوک را معنى‏دار مى‏كند و همت و عزم سالک را در جهت رسیدن به آن‌ها در معرض تحول قرار می‌دهد. نوع هدف هر متحرک و كوشش‌کننده، از چگونگی و درجه معرفت او پرده برمی‌دارد و قدر و منزلت افراد نیز بر همین مبنا ارزیابی می‌شود که ارزش هر كس‏ چیزى است كه آن را نیكو بداند: «قِيمَةُ كُلِّ اِمْرِئٍ مَا يُحْسِنُهُ» (شریف رضی، نهج‌البلاغه، کلمات قصار، ص483).

بررسی اهداف سلوک در تعالیم امام علی(ع) که با بیان و عمل خویش، تعالیم فکری و سلوکی اسلام را به منصه ظهور گذاشته‌اند، هدف اصلی نگارش این پژوهش است که نویسنده تلاش دارد آن‌ها را از آموزه‌های علوی استخراج و تبیین کند.

شناخت اهداف سلوک از منظر امام امیرالمؤمنین علی× از آن جهت اهمیت دارد که ‌او بعد از نبی اکرم| به‌عنوان بزرگ‌ترین آیت الهی: «مَا لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ آیَةٌ هِیَ أَکْبَرُ مِنِّی» (کلینی، الكافی، ص207) و راه الهی: «أَشْهَدُ أَنَّکَ سَبِیلُ‌اللهِ» (عطاردی، مسند امام علی(ع) ، ص26) و تربیت‌یافته خداوند است: «فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا، وَالنَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا» (عطاردی، مسند امام علی(ع) ، ج5، ص41) که پیامبر اکرم| اطاعت از او را واجب کرده و او را به امر خداوند، به‌عنوان ولی الهی: «هُوَ الوَلِیُّ بِأَمرِاللّهِ تَعَالَی فَأَطِیعُوهُ وَلاَتُخَالِفُوهُ» (همان، ج2، ص130)، و وارث علم اولین و آخرین معرفی نموده است: «عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عِلْمِ النَّبِیّین وَمُستَودِعِ عِلمِ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ» (همان، ص183). که با توجه به عصمت و پاکی او، هر کسی طبق دستور او سلوک کند گمراه نشود: «یَا أیُّهَا النَّاسُ! أَطِیعُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مَطَهَّرٌ مَعصُومٌ لاَیُضِلُّ وَ لاَیَشقَی» (همان، ص206) و با او هر امر مشکلی آسان گردد: «سَهُلَ بِكَ الْعَسِيرُ» (همان، ص15).

ازاین‌رو این پژوهش در نظر دارد به پاسخ این سؤال بپردازد که مهم‌ترین اهداف سلوک در آموزه‌های امام علی(ع)  کدامند؟

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید