تحلیل و بررسی منطقی استدلال‌های حضرت علی (علیه‌السلام)

چکیده: 

تبیین اصول اعتقادی در اسلام توسط امام معصوم، در شالودۀ اندیشه و جهان بینی مبتنی بر حقیقت، تاثیر غیر قابل انکاری در رشد انسان ها و به ویژه مسلمانان دارد. هدف متعالی در تعلیمات نهج البلاغه پرورش و تربیت انسان هایی است که با عنایت به حق محوری و توجه به دستورات خداوند متعال، از هرگونه کج روی در حوزۀ اعتقادی مبری باشند. در این پایان نامه تلاش بر این است تا با روش توصیفی- تحلیلی، بیانات امیرالمومنین(علیه‌السلام) در باب اصول عقاید که با دلیل و برهان در برابر موافقان و مخالفان ایراد شده است، بررسی و تحلیل گردد و قالب های متعارف منطقی آن ها نشان داده شود. این شیوه می تواند تا حدودی جایگاه والای عقل و فطرت را در اندیشة حضرت علی(علیه السلام) نمایان سازد. بیان برهانی و نیز شیوه های جدلی، تمثیلی و خطابه های مؤثر و وصایای دلسوزانه که با زبانی منطقی بیان شده اند، به گونه ای ویژه، پرده های جهل را از اندیشة مسلمانانی می درد که نیازمند اصلاح و نبوغ در این آموزه ها هستند و ای بسا غیر همکیشان را نیز به خود جلب کند و به کیش خود درآورد. وجه تمایز این مجموعه، اهتمام به بیان و استدلال منطقی کلام حضرت علی(علیه‌السلام) است که هیچ محدودیتی برای مخاطبان خویش ایجاد نمی کند و عقل و فطرت بشری را خطاب قرار می دهد. بیانات حضرت در مبحث توحید و خداشناسی، از شگفت انگیزترین مباحث نهج البلاغه بوده و مبتنی بر براهین عقلی است. سخنان مستدل ایشان همچنین در مبحث عدل و نبوت، پاسخ جامعی برای چرایی و چگونگی عدالت خداوند، ضرورت و حکمت¬ بعثت انبیای الهی می باشد. کلام ایشان در باب امامت نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ زیرا مخاطبان حضرت در این مبحث، اغلب از مخالفان و منکران حق امامت ایشان پس از رحلت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) هستند. حضرت در این شرایط، با استفاده از شیوه های مختلف به خصوص به شیوۀ جدال احسن، که مد نظر قرآن کریم نیز می باشد، با مخالفین برخورد کرده و به اثبات حق امامت خویش مبادرت ورزیده اند. ایشان شایستگی، خویشاوندی و بیعت مردم را بر این اصل گواه گرفته اند و بر مبنای آن سخن احتجاج کرده اند. شرح و تفصیل معاد و امکان وقوعی آن نیز با براهین عقلی توسط ایشان صورت پذیرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که ادلة ایشان در باب اصول عقاید، علاوه بر استحکام در محتوا، از ساختار و شکل منطقی نیز برخوردار بوده، به گونه ای که جای هیچ گونه شبهه و تردیدی باقی نمی گذارد. بررسی آموزه های اعتقادی حضرت در این نوشتار به گونه ای تنظیم شده است که خواننده سیر منطقی از توحید تا معاد را به خوبی دریابد.

واژگان کلیدی: اصول اعتقادات، استدلال منطقی، نهج البلاغه، حضرت علی(علیه‌السلام).