آشنایی با کتاب صحیح بخاری

صحيح بخاري معتبرترين کتاب روايي اهل سنت است که اين کتاب را بعد از قرآن أصح الکتب مي دانند و به عنوان يکي از منابع اصلي دين اهل سنت به حساب مي آيد. صحیح بخاری از جنبه هاي مختلفي توسط علماء اهل سنت مورد توجه قرار گرفته است:

1-  جنبه شخصيتي و علمي خودِ بخاري:

محمد بن اسماعيل بخاري، مؤلف صحيح بخاري، به عنوان مهم ترين راوي اهل سنت معرفي شده است. علماء عامه در مورد آشنايي او با روايات و علم رجال سخنان فراواني در مدح او گفته اند؛ لذا از اين جهت اهميت زيادي براي او قائل هستند .

2-  روايات موجود درکتاب «صحيح بخاري»:

به گفته علمای اهل تسنن، بخاري تمام مباحث مهم ديني را در کتاب خودش جمع آوري کرده است. این کتاب از جهت فقهي، تاريخي، تفسيري، عقيدتي و ... به نظر بسياري از علماء اهل سنت کتابي جامع به حساب مي آيد .

3-  علماء اهل سنت بیان می کنند تمامي مضامين روايات مطرح شده در صحيح بخاري صحيح و قابل اعتماد است. صرف نظر از بحث سلسله سند، معتقدند اگر روايتی از کسي نقل شده باشد ولی حتي اگر هزاران تضعيف داشته باشد، چون بخاري از او روايت نقل کرده است «کُلُّ مَن رَوَي عَنهُ البُخَارِي جَازَ القِنطَرَۀ» از پل گذشته است و مشکلي در نقل روايت از او نيست.

 بعضی از مصادر علماء اهل سنت درباره بخاري

  «هروي» در کتاب «ضَم الکلام و أهله» روايتي را از «ابازيد مرزي» فقيه روايتي نقل مي کند و مي گويد: «کُنتُ نَائِماً بَينَ الرُّکنِ وَ المَقَامِ فَرَأَيتُ النَّبِي» بين رکن و مقام در نزديکي کعبه خوابيده بودم (یعنی مي خواهد حالت قداستي به خواب خودش بدهد) پس پيامبر را در خواب ديدم (به گفته ی علماء اهل سنت پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند هر کسی من را در خواب ببيند واقعاً من را در خواب ديده است چون شيطان نمي تواند خودش را به صورت من دربياورد) «فَقَالَ لِي يَا أَبَا زَيد إِلَي مَتَي تَدرُسُ کِتَابَ شَافِعِي وَ لاَ تَدرُسُ کِتَابِي» اي ابازيد تا کي مي خواهي کتاب شافعي را بخواني ولي کتاب من را نخواني «فَقُلتُ يَا رَسُولَ الله وَ مَا کِتَابُکَ» گفتم اي رسول خدا کتاب شما چيست؟ مگر شما کتاب داريد؟ «قَالَ جَامِعُ محمد بن اسماعيل» صحيح بخاري کتاب من است و شما کتاب من را بخوان .

پیامبر  فرموده اند چرا روايت هاي من را نمي خواني؟! چرا از کتاب من روي گرداندي و روي به کتاب شافعي کردي ؟!!

 همين مطلب را ذهبي در کتاب سير اعلام النبلاء، نقل کرده است. ابن حجر نیز این مطلب را آورده است . این مطلب از مواردی است که در مدح بخاری آورده اند.

نکته جالب توجه این است که از اين طرف ادعا کردند که صحيح بخاري کتاب پيامبر است و از طرف ديگر «بجيرمي» نقل کرده که: 

يکي از اولياء خدا در خواب خداوند را ديد «رَأَي رَبَّهُ فِي المَنَامِ» (حالا به چه شکلي خداوند را ديد معلوم نيست آيا پسر زيبا رويي بود که برخي از علماء حنبلي نقل مي کنند و يا به شکل ديگري بوده است، معلوم نيست) «فَقَالَ يَا رَبِّ بِأَيِّ المَذَاهِبَ إِشتَغَلَ؟» عرض کرد خدايا من به چه مذهبي مشغول شوم؟ « فَقَالَ لَهُ مَذهَبَ الشَّافِعِي » خداوند فرمودند مذهب شافعي را داشته باش؛ اين مذهب صحيح است !!! 

چطور ممکن است که خداوند بگويد مذهب من را رها کن و به سراغ کتاب شافعي برو!!!

همچنين در مورد کتاب «صحيح» بخاري گفته شده که خواندن اين کتاب رافع مشکلات است!!!؛

اگر کسي صحيح بخاري بخواند مشکلاتش برطرف مي شود!!!

در زماني که بين مصري ها و وهابيون جنگ رخ داده بود؛ در دوره اول حکومت وهابيون که کشتارهاي زيادي در حجاز رخ داد، اين حکومت اول توسط مصري ها از بين رفت و پاشاهای عثماني و حکام مصری به عربستان حمله کردند و حکومت اول وهابي را نابود کردند، در زماني که بين پادشاهان عثماني مصر و وهابيون درگيري بود در کتاب «تاريخ جِبِرتي» شايد بيش از بيست مورد نقل مي کند که علماء گفتند که به ما خبري از لشگريان نرسيده بيائيد جمع شويم و کتاب صحيح بخاري را بخوانيم تا انشاء الله خبر خوشي از جنگ به ما برسد؛ بعد جمع می شدند و صحيح بخاري را مي خواندند و بعد از چند وقتي خبر خوشي می رسيد که لشگريان مصري بر وهابيون پيروز شدند.

نمونه دوم گفته اند اگر کسي صحيح بخاري همراهش باشد غرق نمي شود!!!

ابن حجر عسقلاني مي گويد: در هر سختي صحيح بخاري خوانده شد آن سختي برطرف شد. هيچ زماني نبود که شخصي سوار کشتي شود و صحيح بخاري همراهش داشته باشد و آن کشتي غرق شود. «وَ کَانَ مُجَابُ الدَّعوَۀ» محمد بن اسماعيل بخاري مستجاب الدعوۀ بوده و دعاي خود را براي خواننده کتابش قرار داده است؛ بخاری گفته خداوندا من براي خواننده کتابم دعا مي کنم .

اين مطالبي است که ابن حجر درباره اين کتاب نقل کرده است.

خواندن صحیح بخاری برطرف کننده ی سختی هاست!!!

همراه داشتن صحیح بخاری مانع غرق شدن است!!!

به این شکل به کتاب صحیح بخاری قداست داده اند؛

قداستی که باعث شده که این کتاب به عنوان تبرک و تيمم خوانده شود!!!

چرا وقتی گفت می شود اهل بيت کشتي نجات هستند اشکال می گیرند این شرک است ولی نجات بخشی کتاب صحیح بخاری شرک نیست!!!؟؟؟

چرا کتاب صحیح بخاری را همردیف پیامبر قرار می دهند؟!

هرچند برخی وهابیون افراطی معتقدند پیامبر از دنیا رفته و (نعوذ بالله) کاری از ایشان برنمی آید!!! ولی کتاب «صحیح بخاری» معجزه می کند!!!

از جهت ديگر ادعا مي کنند که تمامي روايات صحيح بخاري صحيح است؛!!!

اين نکته در مناظرات و بحثهاي علمي با اهل سنت و وهابيون بايد به دقت مورد توجه قرار بگيرد؛ در یک مباحثه ی علمی ابتدا طرفین بحث باید مبناي علمي خود را مشخص کنند،  به صورتی که به چه چيزهايي اعتقاد دارند و به چه چيزهايي اعتقاد ندارد؛ چه مطالبي را  قبول دارند و چه مطالبي را قبول ندارند؛ اگر شخصي به عنوان يک سني مي خواهد با شما مناظره کند بايد تمامي روايات بخاري و مسلم را قبول داشته باشد؛ اين از جهت اجبار نيست بلکه چون معني اهل تسنن بودن اين است که بخاري و مسلم را قبول دارد؛ اگر بگويد حتي يکي از روايات صحيح بخاري را قبول ندارد يعني سني نيست و از اجماع اهل سنت خارج است.

پس لازم است قبل از ورود به مباحثه، از طرف مقابل خود سوال کنید آيا روايتهاي بخاري را قبول دارد يا نه؟ اگر بگوید آری، به روایات صحیح بخاری استدلال می کنید؛ یا به صحیح مسلم.

برای نمونه: در صحيح مسلم آمده که اميرالمؤمنين چنان اعتقادي راجع به خليفه اول و دوم داشته است؛ همچنين در صحيح بخاري و مسلم آمده است که فاطمه زهرا بر ابوبکر و عمر غضبناک بود؛ در صحيح بخاري به پيامبر اهانت شده؛ در صحيح بخاري آمده که حضرت علي مايل و راغب به خلافت و دنياطلب بود و ... اين مطالبي است که در بخاري آمده است

در اين زمينه به عباراتي از بزرگان علماء اهل سنت و وهابيت اشاره می کنیم:

ابن تيميه در کتاب «قائدۀ الجليلۀ في التوسل و الوسيلۀ»، جلد 1، صفحه 87، چاپ المکتب الاسلاميۀ  بيروت، مي گويد: «وَلَکِن جُمهُورُ المتون الصَّحِيحَينِ مُتَّفَقٌ عَلَيهَا بَينَ أَئِمَّۀِ الحَدِيثِ» تمامي متن هاي موجود در صحيح بخاري و مسلم (هيچ متني را استثناء نکرده نه روايات تعليق و نه روايات اصلي) مورد اتفاق است بين ائمه حديث «تَلَقُّوهَا بِالقَبُولِ» آنها را همه قبول کردند «وَ أَجمَعَ عَلَيهَا» اجماع بر آن دارند «وَ هُم يَعلَمُونَ عِلماً قَطعِياً أَنَّ النَّبِي صلي الله عليه و آله و سلم قَالَهَا» علم قطعي دارند و يقين دارند که پيامبر اکرم اين مطالب را فرموده است يعني هيچ جمله اي در بخاري و مسلم نيست مگر اينکه ما اعتقاد داريم که اينها صحيح است و مورد اعتماد است!!!

اين نظر آقاي ابن تيميه است!!!

عبارتي که از همه علماء نقل کرده است و همين مطلب در مجموع الفتاوي ابن تيميه جلد 1 صفحه 257 هم آمده است .

 درسال 1960 يکي از مجلات کويتي مطلبي از يکي از علماء نوشت با این بیان که، برخي از روايتهای بخاري اين روايتها با عقل سازگار نيست، با علم و منطق سازگار نيست، اينها را شما چگونه قبول مي کنيد؟!

عالمی از اهل تسنن این مطالب را در مجله نوشت و قيامتي را برپا شد، عده ای به مخالفت برخاستند که شخصي آمده و مي خواهد اساس دين ما را زير سؤال ببرد! کتابي بر ضد مقاله او نوشتند. مجموعه ای از مقالات در کتابي به نام «کُل ما في البخاري صحيح(هرآنچه در بخاری آمده صحیح است)» چاپ شد و جامعۀ الاسلاميه کويت اين کتاب را چاپ کرد.

از جمله مطالبي که در اين کتاب، صفحه 13 آمده است: «وَ أَخِيراً أَقُولُ لِلکَاتِبِ» در پايان به نويسنده اين مقاله مي گويم «إِنَّ البُخَارِي إِمَامُ المُحَدِّثِينَ» بخاري امام همه محدثين است «وَ أَينَ نَحنُ مِنهُ حَتَّي نُنقِضُهُ» ما در کجا هستيم که بخواهيم او را مورد نقض قرار دهيم، مقام بخاري خيلي از ما بالاتر است «وَ قَد عُرِضَ کِتَابُهُ عَلَي أَئِمَّۀِ الحَدِيثِ مِثلُ علي بن مديني و يحيي بن معين و احمد بن حنبل وَ شَهِدُوا لَهُ بِالصِّحَۀ» کتاب بخاري را نزد علي بن مديني و يحيي بن معين و احمد بن حنبل بردند و همه آنها گفتند روايات بخاري صحيح است.

چرا اينقدر صحيح بخاري مورد تکيه و اعتماد است؟ منشا این اعتماد چیست؟ از کی و اين نظر شروع شده است؟

ادعا مي کنند اجماع اين سه نفر يعني «علي بن مديني» و «يحيي بن معين» و «احمد بن حنبل» بر صحت احاديث اين کتاب قطع و يقين ايجاد مي کند که همه روايات اين کتاب صحيح است.

مي گويند: «يَقُولُ مَقدِسِي فِي الرَّجُلِ الَّذِي يَخرُجُ عَنهُ فِي الصَّحِيحِ»

«مقدسي» در مورد کسي که در صحيح بخاري از او روايت نقل کرده مي گويد:

«هَذَا جَازَ القِنطَرَۀ» خرش از پل گذشت و تمام شد.

مقصودش از اين جمله اين است که «لاَ يُلتَفَتُ إِلَي مَا قِيلَ فِيهِ» به هر آنچه که درباره او گفته شده باشد ما کاري نداريم.

«وَ کُلُّ نَقدٍ وَرَدَ فِي رِجَالِ الحَدِيثِ قَابَلَ بِتَأيِيدِ البُخَارِي صَاحِبِ الصَّحِيحِ وَ مُؤَلِّفِ التاريخ الکبير و الصغير و الأوسط فَلاَ يُلتَفَتُ إِلَي ذَلِکَ النَّقدِ» هر اشکالي که وارد کرده باشند به راويان،

اشکال می کنند که بخاری یک روایت نقل کرده ، شاید بخاری قرینه ای داشته است اما بزرگان اهل تسنن می گویند هر اشکالی که به راویان صحیح بخاری گرفته شود نمی پذیرند، بخاری همه ی این راویان را تایید می کند.

بعد مي گويد هر چيزي که در صحيح بخاري آمده باشد صحيح است؛ همه متن هاي بخاري صحيح است؛

«وَ قَد تَلَقَّتهُ الأُمَّۀ بِالقَبُولِ» امت اينها را به قبول پذيرفتند و مصدر شريعت ما شده است.

همچنين در صفحه 45 اين کتاب عبارتي را مطرح مي کند: «وَ قَد أَجمَعُ المُسلِمُونَ» همه مسلمانها اجماع کردند «فِي جَمِيعِ أَقوَالِهِم عَلَي صِحَّۀِ کُلِّ أَحَادِيثِ البُخَارِي» بر صحت تمامي احاديث بخاري «فِي مَتنِهِ وَ سَنَدِهِ» همه متنش صحيح است و هم سندش صحيح است و يک نفر از اين اجماع خارج نشده است «وَ لِهَذَا سَمَّهُ صَحِيحَ البُخَارِي» به همين دليل نام اين کتاب را صحيح بخاري گذاشتند و بي دليل نام اين کتاب را صحيح نگذاشتند.

بنابراين به اقرار علماء اهل سنت:

1- تمام متون بخاري صحيح است، چه در تعليق باشد و چه روايت، مضمره باشد و چه روايت، در متن اصلي باشد و چه ادراج باشد و ... هر چه باشد اين متن صحيح است «وَ قَد أَجمَعُ المُسلِمُونَ فِي جَمِيعِ أَقوَالِهِم عَلَي صِحَّۀِ کُلِّ أَحَادِيثِ البُخَارِي فِي مَتنِهِ» تمام متن هاي بخاري صحيح است.

2-  به اقرار علماء اهل سنت سند تمام روايات بخاري هم صحيح است.

ولي متأسفانه جديداً وهابيون مي گويند که اين روايت را قبول ندارند. چون مي دانند که استدلال به اين روايت به ضرر آنها تمام مي شود.

بعضی از اهل تسنن سوال می کنند چرا شما اينقدر از بخاري روايت نقل مي کنيد ، اين بخاري را رها کنيد؟! می گویند به سراغ کتاب هاي خودتان برويد، اين روايت ها را براي ما نخوانيد!

در شرح نبوي بر کتاب صحيح مسلم جلد1، صفحه 19 از غزالي نقل مي کند: «وَ قَد قَالَ إِمَامُ الحَرَمِينِ لَو حَلَفَ إِنسَانٌ بِطَلاَقِ إِمرَئَتِهِ أَنَّمَا فِي کِتَابَيَّ البُخَارِي وَ مُسلِم مِمَّا حَکَمَا بِصِّحَۀِ مِن قَولِ النَّبِي {صلي الله عليه و آله و سلم} لَمَا أَلزَمَت فِي الطَّلاَقِ وَ لاَ حَلَفَت لِإِجمَاعِ العُلَمَاءِ المُسلِمِينَ » غزالي می گوید اگر انساني قسم بخورد که من زنم را طلاق مي دهم اگر تمام بخاري و مسلم صحيح نباشد و هر آنچه در بخاري و مسلم است کلام پيامبر است و اگر چنين قسمي بخورد زنش را طلاق نداده است. چون اجماع علماء مسلمانان بر اين است .

لذا ثابت شد که در «صحیح» بخاري و «صحیح» مسلم هر آنچه در اين دو کتاب آمده صحيح است.

در همين چند وقت پيش در چابهار بين علماء شيعه و سني جلسه اي بود؛ در آنجا بين خود علماء اهل سنت بحث پيش آمد که آيا روايت هاي بخاري صحيح است يا غلط است؟! شخصي در آنجا بلند شد و گفت برخي از اين روايتها غلط است و همه بر او خرده گرفتند که اين مطلب صحيح نيست و تمام متون صحيحين صحيح است و البته برخي از آنها خواستند که اشکالات سندي به برخي از روايات بگيرند ولي اجماع تمامي علماء بر اين بوده که تمام متون و اسناد سندها صحيح است و اين مشخص مي شود که دارند نظرات جديدي را مطرح مي کنند تا کم کم جا بيندازند که برخي از روايت هاي بخاري و يا برخي از راويانش دچار اشکال هستند.

منابع: 

منبع: آشنایی با صحیح بخاری، حجت الاسلام ابوالقاسمی