اخلاق اداری در نهج البلاغه : شایسته سالاری

«وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّهُ لَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ الْوَالِي عَلَى الْفُرُوجِ وَ الدِّمَاءِ وَ الْمَغَانِمِ وَ الْأَحْكَامِ وَ إِمَامَةِ الْمُسْلِمِينَ الْبَخِيلُ فَتَكُونَ فِي أَمْوَالِهِمْ نَهْمَتُهُ وَ لَا الْجَاهِلُ فَيُضِلَّهُمْ بِجَهْلِهِ وَ لَا الْجَافِي فَيَقْطَعَهُمْ بِجَفَائِهِ وَ لَا الْحَائِفُ لِلدُّوَلِ فَيَتَّخِذَ قَوْماً دُونَ قَوْمٍ وَ لَا الْمُرْتَشِي فِي الْحُكْمِ فَيَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ يَقِفَ بِهَا دُونَ الْمَقَاطِعِ وَ لَا الْمُعَطِّلُ لِلسُّنَّةِ فَيُهْلِكَ الْأُمَّة.» (خطبه 131)

شما خوب مى‏ دانيد كه نه جايز است كه بخيل بر ناموس و جان و غنيمت‌ها و احكام مسلمانان ولايت يابد و امامت آنان را عهده دار شود تا در مالهاى آنان حريص گردد؛ و نه نادان تا به نادانى خويش مسلمانان را به گمراهى برد؛ و نه ستمكار تا به ستم، عطاى آنان را ببرد؛ و نه حيف و ميل كننده اموال، تا به مردمى ببخشد و مردمى را محروم سازد؛ و نه آن كه به خاطر حكم كردن رشوه ستاند تا حقوق را پايمال كند، و آن را چنانكه بايد نرساند؛ و نه آن‏كه سنت را ضايع سازد، و امت را به هلاكت دراندازد.

«وَ اجْعَلْ لِرَأْسِ كُلِّ أَمْرٍ مِنْ أُمُورِكَ رَأْساً مِنْهُمْ لَا يَقْهَرُهُ كَبِيرُهَا وَ لَا يَتَشَتَّتُ عَلَيْهِ كَثِيرُهَا». (نامه 53)

بر سر هر يك از كارهايت مسئولى از آنان بگمار كه نه بزرگىِ كار او را ناتوان سازد، و نه بسيارىِ آن وى را پريشان نمايد.

«انْظُرْ فِي أُمُورِ عُمَّالِكَ فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبَاراً وَ لَا تُوَلِّهِمْ مُحَابَاةً وَ أَثَرَةً فَإِنَّهُمَا جِمَاعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَ الْخِيَانَةِ». (نامه 53)

در به كارگيرى كارگزارانت دقت كن، و پس از آزمودن (و شناختى كه بديشان پيدا كرده ‏اى) به كارشان گمار، و به ميل خود و بى مشورت ديگران و از سر خودكامگى مسئوليتى به آنان مسپار؛ چرا كه به ميل خود عمل كردن و به رأى ديگران ننگريستن، ستمگرى و خيانت است.

«لَا يَكُنِ اخْتِيَارُكَ إِيَّاهُمْ عَلَى فِرَاسَتِكَ وَ اسْتِنَامَتِكَ وَ حُسْنِ الظَّنِّ مِنْكَ فَإِنَّ الرِّجَالَ يَتَعَرَّضُونَ لِفِرَاسَاتِ الْوُلَاةِ بِتَصَنُّعِهِمْ وَ حُسْنِ خِدْمَتِهِمْ وَ لَيْسَ وَرَاءَ ذَلِكَ مِنَ النَّصِيحَةِ وَ الْأَمَانَةِ شَيْ‏ء». (نامه 53)

در انتخاب آنان تنها به فراست و اطمينان، و خوش گمانى خود اعتماد مكن، كه مردم براى جلب نظر واليان به آراستن ظاهر مى‏ پردازند، و خوش خدمتى پيشه مى ‏سازند. اما در پس آن، نه خير خواهى است و نه امانتدارى.

«وَ تَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَ الْحَيَاءِ مِنْ أَهْلِ الْبُيُوتَاتِ الصَّالِحَةِ وَ الْقَدَمِ فِي الْإِسْلَامِ الْمُتَقَدِّمَة...». (نامه 53)

از ايشان كسانى را برگزين كه داراى تجربه و با حيا باشد، و از خاندانهاى پارسا و صلاحيت دار باشند که در اسلام مقدم بوده اند.

«ِاخْتَبِرْهُمْ بِمَا وُلُّوا لِلصَّالِحِينَ قَبْلَكَ فَاعْمِدْ لِأَحْسَنِهِمْ كَانَ فِي الْعَامَّةِ أَثَراً وَ أَعْرَفِهِمْ بِالْأَمَانَةِ وَجْها». (نامه 53)

آنان را بيازماى به خدمتى كه براى واليان نيكوكار پيش از تو عهده دار بوده ‏اند؛ و بر آن كس اعتماد كن كه ميان همگان اثرى نيكو نهاده، و به امانت از همه شناخته ‏تر است (و امتحان خود را داده است).