شاخص‌های خانواده مطلوب در نگاه امام علی (علیه‌السلام)
چکیده
خانواده در دین اسلام اهمیت خاصی دارد، ازاین‌رو توصیه‌های متعددی درباره اهمیت، استحکام و نحوه تعامل اعضا ارائه کرده است، تا خانواده‌ای موردپسند در جامعه شکل بگیرد. بخشی از این ویژگی‌ها در احادیث امیر مؤمنان حضرت علی بن ابی‌طالب× نقل‌شده است. پژوهش حاضر با کمک داده‌های کتابخانه‌ای و با گردآوری و تحلیل روایات منقول از آن حضرت، در پی تبیین مهم‌ترین شاخص‌های خانواده مطلوب از نگاه امام علی× است که در سه حوزه اعتقاد، اخلاق و رفتار سامان‌یافته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، از نگاه حضرت علی× ایمان به خدا و برقرار ساختن روحیه الهی و رشد شخصیت معنوی اعضای خانواده بخشی از شاخص‌های اعتقادی خانواده مطلوب محسوب می‌شود. توکل، صبر و غیرت از شاخص‌های اخلاقی و حسن رفتار، همکاری، ساده زیستی، عفو و گذشت از مهم‌ترین شاخص‌های رفتاری خانواده مطلوب به شمار می‌آیند.
کلیدواژه‌ها: امام علی×، خانواده مطلوب، شاخص.
فهرست مطالب (مشاهده متن)
1ـ مقدمه
خانواده بنیان اصلی جامعه و مهم‌ترین کانون آرامش، تعادل، شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها و همچنین هسته اول سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی به شمار می‌رود، ازاین‌رو تأثیر مستقیم و نقش مهمی بر تحولات و رخدادهای جامعه خواهد داشت. در خانواده مطلوب و موفق، پدر و مادر هسته مرکزی و کانون خانواده و فرزندان در گرد این کانون قرار دارند. آنان نخستین الگو و معلّم فرزندان می‌باشند و فرزندان از اخلاق و رفتارهای آن‌ها الگوبرداری می‌کنند بنابراین والدین می‌توانند در آن‌ها بسیار تأثیرگذار باشند، خداوند متعال در آیه 21 سوره روم می‌فرماید: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَیها وَجَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فی ذلِكَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَكَّرُونَ» و از نشانههاى او اینكه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در كنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانههایى است، براى گروهى كه تفكّر مىكنند! گرایش به ازدواج و تشکیل خانواده ریشه در فطرت انسان دارد و اسلام بر اساس برخی از شرایط آن را تأیید کرده است. گرایش به ازدواج از منظر اسلام، قبل از هر چیز پاسخ به خواست فطری و ذاتی انسان است؛ زیرا خداوند ساختمان بدن انسان را به‌گونه‌ای آفریده است که با رسیدن به مرحله رشد و بلوغ، خودبه‌خود به جنس مخالف تمایل می‌یابد و برای تشکیل زندگی مشترک تلاش می‌کند. این امر، دلیل فطری بودن ازدواج است، نه تحمیلی بودن آن از ناحیه عادت، ضرورت زندگی و یا عامل دیگر (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، ص493).
نهاد خانواده همواره از اول زندگی بشر تاکنون وجود داشته و هیچ‌وقت خالی از خانواده نبوده است. امروزه نیز نظام خانواده همچنان استوار است و چگونگی شکل‌گیری خانواده در میان اقوام گوناگون، متفاوت است چراکه فرهنگ، آداب‌ورسوم نقش مهمی دارد و این موارد در میان اقوام مختلف، متفاوت است. بدین‌سان اگر کسی قصد تشکیل خانواده را دارد باید به‌تناسب و هم‌شأنی زن و مرد توجه ویژه‌ای داشته باشند. لذا خانواده موفق و مذهبی یکی از نیازهای واقعی است که جامعه اسلامی محتاج آن است. بر این اساس بهترین الگو برای افراد درزمینه خانواده موفق و برتر، سیره ائمه معصومین^ به‌ویژه امیر مؤمنان امام علی× هست. امام علی× در نامه 28 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: (فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا)؛ مسلّما ما دست‌پرورده پروردگارمان هستیم و مردم پس‌ازآن تربیت شده ما هستند. ازاین‌رو نمونه کامل یک خانواده برتر و مطلوب اسلامی را می‌توان در زندگانی آن حضرت جستجو کرد.
اهمیت و هدف از معرفی خانواده امام علی× به‌عنوان یک خانواده برتر و سالم، ضرورت تأمل در این خانواده پر از مهر و عطوفت را نمایان‌تر می‌سازد و از سوی دیگر یک اسوه کامل و تمام‌عیار برای مسلمانان است تا مسیر زندگی خود را بر اساس معیارهای آنان تعیین کنند چراکه با توجه به اهمیت خاص خانواده و آفات و آسیب‌های فراوانی که در دنیای امروز متوجه این نهاد باارزش هست، ازاین‌رو باید به بیان راهکارهایی برای رفع این آسیب‌ها و ارائه الگویی مناسب برای خانواده‌ها پرداخته شود لذا با بررسی و شناسایی شاخص‌های خانواده مطلوب در نگاه امام علی× روشن می‌شود که خانواده و اعضای آنچه رفتار و وظایفی در راستای مطلوبیت ساختن خانواده دارند و باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا به تعالی و کمال برسند.
پژوهش حاضر به روش تحلیلی تاریخی و با کمک منابع کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این پرسش است که خانواده مطلوب از دیدگاه امام علی× دارای چه ویژگی‌هایی است؟ برای پاسخ به این پرسش حوزه مطالعاتی خانواده مطلوب در سه محور کلی شاخص‌های اعتقادی، شاخص‌های اخلاقی و شاخص‌های رفتاری موردبحث قرار می‌گیرد.
