خدمات اجتماعی امام علی (ع) در زمان خلفای سه گانه
دوران بازداری علی علیه السلام از تصدی دوران خلافت دورات تقاعد و بهره گیری آن حضرت از سایر شئون جامعه اسلامی نبود، بلکه در این مدت امام علیه السلام به انجام خدمات علمی و اجتماعی بسیاری موفق شد که تاریخ نظیر آنها را برای دیگران ضبط نکرده است.
امام علی (علیه السلام) از جمله افرادی نبود که به جامعه و مسایل و نیازهای آن تنها از یک دریچه آن هم دریچه خلافت بنگرد که چنانکه آن را به روی او بستند و هر نوع مسئولیت و تعهد را زا خود سلب کند آن حضرت علارغم اینکه از تصدی رهبری سیاسی بازداشته شد برای خود مسئولیت های مختلفی قایل بود و از آن رو از انجام وظایف و خدمات دیگر شانه خالی نکرد و از طرف مختلف به صحنه وارد شد.
اهم خدمات امیرالمومنین در دروه خلفای سه گانه به این قرار بود:
- دفاع از حریم عقاید اسلام و اصول اسلام در برابر تهاجمات علمی علمای یهود و نصاری و پساخگویی به سئوالات و دفع شبهات آن
- هدایت و راهنمایی دستگاه خلافت در مسایل دشوار به ویژه امور قضایی
- انجام خدمات اجتماعی
- از جمله خدماتی که امام برای اسلام و مسلمین به انجام رساندند انفاق به فقرا و یتیمان که در زمان رسول خدا آیاتی در رابطه با انفاق امام علی (ع) ناز لشد از جمله آیه 274 سوره بقره
از دیگر کارهایی که امیرالمومنین در سالهای دور از خلافت انجام دادند آزاد کردن بردگان ، کشاورزی ودرختکاری و حفر قنات، ساختن مسجد ، وقف اماکن و املاک است .
آزاد کردن بندگان:
آزاد کردن بندگان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «هر کس بنده ای را آزاد کند خداوند عزیر جبار در برابر هر عضوی از ان بنده عضوی از شخص آزاد کننده را از آتش جهنم آزاد می کند»كليني . روضة كافي . جلد 2 . ص 181 .
امام علی (علیه السلام) دراین زمینه نیز همچون سایر خدمات و فضایل پیشگام بود و موفق شد از حاصل دسترنج خود و نه از بیت المال هزار بنده را بخرد و آزاد سازد.
کشاورزی و درختکاری:
در زمینه کشاورزی و درختکاری باید گفت: یکی از مشاغل امام علی (علیه السلام) در عصر رسالت و پس از آن کشاورزی و درختکاری بود. امام صادق (علیه السلا) در این باره فرموده است: امیرمومنان بیل می زد و نعمت های نهفته در دل زمین را استخراج می کرد.[1]
آورده اند که مردی در نزد حضرت علی (علیه السلام) مقدار زیادی در حدود 16 کیلو هسته خرما خرید. پرسید: هدف از گردآوری این همه خرما چیست؟ حضرت فرمود: همه آنها به اذن الهی درخت خرما خواهد گشت . راوی می گوید: که امام (علیه السلام) آن هسته ها را کاشت و نخلستانی پدید آورد و آن را وقف نمود.[2]
در زمینه حفر قنات در سرزمینی همچون عربستان که خشک . سوزان است حفر قنات بسیار حائز اهیمت است اما صادق (ع) در این زمیه می فرماید:« پیامبر اکرم (ص) زمینی از انفاق را در اختیار امام علی (ع) گذاشت و آن حضرت در آنجا قناتی را حفر کرد که آب آن همچون شتر ذبح شده فواره می زد. امیرالمومنین علیه السلام نام آنجا را «ینبع» نهاد. آب فراوان این قنات مایه بساط و روشنایی چشم اهالی آنجا شد. فردی از آنان به امام علی (علیه السلام) به جهت توفیق این خدمات بشارت داد حضرت در پاسخ او فرمود: این قنات وقف زائران خانه خدا و رهگذرانی است که از اینجا می گذرند و کسی حق فروش آب آن را ندارد و فرزندانم هرگز آن را به ارث نمی برند. [3]
ساخت مساجد:
در زمینه ساختن مساجد باید گفت: تاسیس و تعمیرمساجد از نشانه های ایمان به خدا و آخرت است و امیرمومنان مساجدی بنا کرده است که نام بعضی از آنها در تاریخ اسلام ضبط شده است از جمله مسجد الفتح در مدینه، مسجدی در کنار قبر حمزه، .... مسجدی در میقات، مسجدی در کوفه، مسجدی در بصره .[4]
وقف:
در زمینه وقف املاک و اعلامی که حجت بالغه خداوند در راه خدا کردند در اهمیت موقوفات حضرت همین بس که طبق نقل مورخان معتبر، درآمد سلانه آنها چهل هزار دینار بود که تماما صرف بینوایان شد. شگفت آنکه به رغم داشتن این درآمد سرشار، حضرت امیر علیه السلام برای تامین هزینه زندگی خود به فروختن شمشیرش نیز ناچار شده است. و با آگاهی خود و خانواده بزرگوارش با شکمی گرسنه سر به بالین نهاده اند. حضرت رسول اکرم (ص) در زمینه وقف فرموده اند: «هرکس از این جهان درگذرد پس از مرگ چیزی به او نمی رسد جز آنکه بیشتر از سه چیز از خود باقی گشذاته باشد. فرزند صالحی که در حق او اتغفار کند. سنت حسنه ای که در میان مردم رواج داشته باشد کار نیکی که اثرش پس از او باقی باشد.»[5] وقف نامه های امام علی (ع) علاوه بر آنکه منبع الهام بخشی بای احکام وقف در اسلام است سندی محکم و گویا بر خدمات اجتماعی و انسانی آن حضرت می باشد.
