سیره اقتصادی امام علی (ع) قبل از هجرت

زندکی امام علی(ع) در دوره های مختلف شرایطی متفاوت داشته است. سیره اقتصادی ایشان به ویژه در تولید و کسب درآمد، نیز در  دوره ها، جلوه های گوناگون داشته است؛ از این رو، سیره امام در تولید و کسب درآمد را در ضمن چند دوره زندگانی ایشان بررسی می کنیم:

از تولد تا هجرت

امام علی(ع) در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام الفیل در کعبه مکرمه دیده به جهان گشود.  میلاد با برکت آن حضرت در این سال مقارن بود با جلوه گری نشانه های رسالت پیامبر اسلام(ص) در سنگ ها و درختان و مشاهده انوار آسمانی. رسول خدا(ص) به این دو مناسبت آن سال را همواره پر خیر و برکت می دانست. ابوطالب، پدر امام، با این که پس از عبدالمطلب، بزرگ خاندان قریش شمرده می شد و از موقعیت اجتماعی ممتازی برخوردار بود، اما وضعیت مالی چندان مطلوبی نداشت. در سال های آغازین طفولیت امام علی(ع)، تنگدستی ابوطالب به دلیل خشکسالی، شدت یافته بود؛ به همین دلیل پیامبر پیشنهاد کرد که هر یک از برادران ابوطالب، سرپرستی یکی از فرزندان او را به عهده بگیرند و خود نیز سرپرستی علی(ع) را پذیرفت. بدنی ترتیب به حکم تقدیر الهی، علی(ع) در دامان پیامبر پرورش یافت.   امام علی(ع) همواره با رسول خدا(ص) همراه بود تا این که خداوند او را به پیامبری برگزید. پس از اعلام بعثت پیامبر، امام علی(ع) اولین کسی بود که به او ایمان آورد و با تمام وجود به دفاع از اسلام پرداخت.

در میانه سال های بعثت تا هجرت، امام علی(ع) نیز به همراه پیامبر و مسلمانان مشقت های جانکاه آن دوران را تحمل می کرد و تمام توانایی خود را برای کاستن از مشکلات و پیشبرد اهداف اسلام به کار می برد. یکی از وقایع تلخ این دوره، تحریم اقتصادی مسملمانان و محاصره آن ها در شعب ابیطالب بود. این محاصره سه سال طول کشید و در این مدت، مشکران بر اساس پیمانی که در دارالندوه منعقد کرده بودند، از هر گونه داد و ستد با مسملمانان خودداری می کردند. بر اثر این محاصره تعدادی از مسلمانان از گرسنگی جان باختند و صدای ناله کودکان، گاه دلسوزی برخی مشرکان ار نیز بر می انگیخت  و آنان را به کمک های مخفیانه وادار می کرد.

اوج فداکاری امام در این دوره در حادثه لیله المبیت بود. مشکران مکه که از تصمیم پیامبر بر هجرت آگاه شده بودند، توطئه کردند تا ایشان را در این شب بکشند. خداوند پیامبر را از نقشه شوم آنان آگاه مرد. اما مشرکان، که از خطر مهاجرت پیامبر و مسلمانان به مدینه به خوبی آگاه بودند، برای جلوگیری از خروج ایشان تدبیرهایی اندیشیده بودند و رهایی از حلقه محاصره آنان بدون حیله و نقشه امکان نداشت. در آن لحظات پرخطر، رسول خدا(ص) چنین اندیشید که برای سرگرم کردن دشمن، باید شخص دیگری را در منزل به جای خود بگمارد و خود با استفاده از این فرصت از مکه خارج شود.موفقیت این نقشه بستگی به وجود انسان فداکاری داشت که جان خود را برای محافظت از رسول خدا(ص) و جلب رضایت خداوند فدا کند. بدون تردید پذیرش این امر، ایمانی سترگ و شجاعتی بی مثال می خواست. عظمت این ایثار چنان بود که مباهات فرشتگان را برمی انگیخت. امام علی(ع) در آن شب با خوابیدن در بستر پیامبر، این افتخار بی نظیر را نصیب خود کرد؛ افتخاری که خداوند آن را با نزول آیه وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ  در تاریخ ثبت کرد.

نصوص تاریخی، فعالیت های اقتصادی علی(ع) را در این دوره، به طور خاص ذکر نکرده اند؛ ولی آن چه در این دوره زندگانی امام به وقوع پیوست، کار کردن برای خدا و تحمل رنج ها تا مرز فداکردن جان برای جلب رضایت خداوند است؛ چیزی که در این دوره، به حکم وظیفه، در جهاد فرهنگی و سیاسی جلوه کرد و در دوره های بعد، در عرصه اقتصادی نیز پدیدار شد.