کشاورزی در سیره امام علی (ع)
کشاورزی، یکی از مهمترین مولفه‌های اقتصاد هر کشوری است و کشاورزان، بازوی محرکه این مولفه هستند. کشاورزان در یک جبهه دو سویه در حال جنگ هستند؛ از یکسو بایستی با تولیدات خود، بازار داخلی را تامین کرده و از سوی دیگر بایستی به عنوان نیروی محرک و تاثیرگذار در بازارهای بین‌المللی عمل کرده و نقش مهمی را در تامین ارز برای کشور فراهم کنند. وضعیت کشاورزان در همه دوره‌های تاریخی به همین منوال بوده و در بعضی از دوره‌ها کشاورزان از موقعیت مناسبتری برخوردار بودند و در بعضی از دوره‌ها نیز کشاورزان با مسایل فراوانی دست و پنجه نرم می‌کردند.
کشاورزان، قشری ساده و صمیمی بودند، به طوری که به نوشته سیاحانی همچون گوبینو، چنان تحت تاثیر مهمان نوازی روستائیان قرار می‌گیرد که آرزو می‌کند که هرگز ظواهر تمدن اروپا در آنها نفوذ نکند و خلوص و صفای قلب روستائیان را از بین نبرد. همچنین، در سفرنامه بارنر که از سادگی و رنج‌کشی روستائیان به وجد آمده و از آن به خصلتی خاص یاد می‌کند. روستائیان با اینکه رنجور بودند اما چهره‌های آرام داشتند.
حال با این شناخت نسبی از کشاورزان، مالکان زمین‌های کشاورزی بیشترین ضربه را به کشاورزان می‌زدند؛ چرا که حاصل دسترنج کشاورزان را می‌گرفتند و آنها را وامدار خود می‌کردند. در یک نگاه، کشاورزان خود را همچون زنبوران کارگری می‌دیدند که شیره و حاصل آنان توسط ملکه خورده می‌شد و حال این کشاورزان همچون زنبور عسل کار می‌کنند. در دین مبین اسلام و بخصوص سیره علوی به رعایت حقوق آناان و نقش آنان در بخض تولید و صنعت کشاورزی توجه ویژه‌ای شده است. چنانچه در کتابهای روایی معتبر، همچون وسایل الشیعه، فروع کافی و بحارالانوار احادیث زیادی از سیره امام علی (ع) در تشویق به کشاورزی و درختکاری وارد شده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
- امام علی (ع) به کشاورزی بسیار علاقمند بود و سالیانی از عمر شریف خود را به این شغل شریف گذارند. خصوصاً در دوران بیست و پنج سالی که حق مسلمش غصب شد، در مزارع و کشتزارها به تولید محصول و آبادانی زمین و حفر چاه برای کشاورزان اشتغال داشت.
- پیامبر اکرم (ص) زمینی از «انفال» را در اختیار علی (ع) گذاشت و آن حضرت در آنجا قناتی حفر کرد که آب آن همچون گردن شتر فواره می‌زد. امام نام آنجا را ینبع نهاد. آب فراوان این قنات، مایه نشاط و روشنی چشم اهالی آنجا شد و فردی از آنان به علی (ع) به جهت توفیق این خدمت بشارت داد. حضرت در پاسخ فرمود: این قنات وقف زائران خانه خدا و رهگذرانی است که از این جا می‌گذرند. کسی حق فروش آب آن را ندارد و فرزندانم هم هرگز آن را به میراث نمی‌برند[1]
- امام علی (ع) در حدیثی طولانی می‌فرماید:
«مردم معاش خود را از چند راه تامین می‌کنند: پستهای دولتی، کارهای عمرانی، کشاورزی، تجارت، اجاره و صدقات؛ تا آنجا که می‌گوید: اما کشاورزی خداوند متعال می فرماید: «اوست که شما را پدید می‌آورد و به عمران و آبادی زمین دعوت کرده است.» خداوند متعال از آن رو انسانها را به عمران و آبادانی زمین امر کرده است تا بهترین راه که کشاورزی است و محصولات آن از قبیل غلات، حبوبات و میوه‌هاست، تامین معاش نماید[2]
- امام صادق (علیه السلام) فرموده است: امیرالمومنین (ع) همیشه به عمال و کارمندانش سفارش کشاورزان را می‌نمود[3]
- و در جای دیگر می‌فرمود: از خوشبختی و سعادت دور و محروم باد آن کسی که آب و خاک مستعد دارد و با وجود این فقیر و عقب مانده است [4]
- در نهج‌البلاغه هم می‌فرماید: شما مسئولید حتی نسبت به سرزمین‌ها و چهارپایان[5]
- در حدیث دیگری وارد شده است که: امام علی (ع) بیل می‌زد و نعمت‌های نهفته در دل زمین را استخراج می‌کرد [6]
پی نوشتها
[1].فروع کافی، ج7، ص543،وسایل الشیعه، ج13،ص303[2]وسایل الشیعه، ج12،ص195
[3] وسایل الشیعه ج13، ص216
[4]بحارالانوار، ج23، ص91
[5] نهج البلاغه، خطبه 167
[6]فروغ کافی، ج5،ص74؛ بحارالانوار، ج41،ص43
منبع
کتاب تجلی امامت، تحلیلی از حکومت امیرالمومنین علی (ع)، سیداصغر ناظم زاده قمی، قم: الهادی: 1372، صص358-369.
