واژه اتمام نعمت در فرهنگ غدیر

اتمام نعمت در قرآن:

• سوره 12. يوسف آيه 6وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِوَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلى‏ ءَالِ يَعْقُوبَ كَمَآ أَتَمَّهَا عَلَى‏أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَهِيمَ وَ إِسْحَقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ منظور از اتمام نعمت در این آیه شریفه مقام نبوّت و حكومت است که سرآمد نعمت‏هاست وبه پیامبران وبرگزیدگان الهی عطا می شود.(1) پس اينكه در آيه مورد بحث فرموده : و يتم نعمته عليك و علي آل يعقوب معنايش اين مي‏شود كه : خدا به شما نعمت‏هايي داده كه با داشتن آن در زندگي سعادتمند شويد ، و ليكن اين نعمت‏ها را در حق تو و در حق آل يعقوب - كه همان يعقوب و همسرش و ساير فرزندانش باشند - تكميل و تمام مي‏كند ، همانطور كه يوسف در خواب خود ديد .(2)

• -سوره 48. فتح آيه2:لِّيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّنِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُّسْتَقِيماًخداوند در سال دوم هجرى كه قبله تغيير كرد و سال ششم كه صلح حديبيّه به وقوع پيوستو سال هشتم كه مكّه فتح گرديد، وعده تمام كردن نعمت را در آينده مى‏ دهد مى‏ فرمايد: «يتمّ نعمته»، امّا در حجّة الوداع به آن وعده ‏ها جامه عمل پوشاند و با اعلام نصب حضرت على‏عليه السلام به امامت، نعمت را تمام كرد و فرمود: «اليوم اكملت لكم دينكمو اتممت عليكم نعمتى»(مائده، 3.)

• - سوره 2. بقره آيه 150وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَيْثُمَا كُنْتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلّا يَكُونَ لِلنَّاسِعَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْوَاخْشَوْنِى وَلِأُتِّمَ نِعْمَتِى عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ‏خداوند متعال در ماجراى تغيير قبله مى ‏فرمايد: تغيير قبله براى اين است كه در آيندهنعمت خود را بر شما تمام كنم. يعنى استقلال شما و توجّه به كعبه، زمينه‏ ى اتمام نعمتدر آينده است. «لأتمّ نعمتى»اين ماجرا در سالدوّم هجرى در مدينه واقع شده است. در سال هشتم هجرى نيز خداوند به مناسبت فتح مكّه مى‏ فرمايد: «ويتمّ نعمته عليك(فتح/2)يعنى: اين پيروزىبراى اين است كه خداوند در آينده نعمت خود را بر شما تمام كند. چنانكه ملاحظه مى‏ كنيد در هر دو آيه «اتمام نعمت» به صيغه فعل مضارع بيانشده است كه نشانه‏ى حدوث آن در آينده است، ولى در آيه 3 سوره‏ ى مائده كه به هنگامب ازگشت از حجةالوداع در سال دهم هجرى و بعد از معرفى رهبرى معصوم در غدير خم نازل مى‏ شود، اينگونه مى‏ فرمايد: «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى» امروزنعمت خود را بر شما تمام كردم. قابل توجّه و دقّت است كه خداوند، روى كردن مردمبه قبله را قدم نخستين براىاتمام نعمتو فتح مكّه را قدم ديگر و تعيين و معرفى رهبر را آخرين قدم دراتمام نعمت بيانمى‏ كند
• -سوره 5. مائده آيه 3حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَآ أُهِلَّلِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُوَالنَّطِيحَةُ وَمَآ أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَىالنُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُواْ بِالْأَزْلَمِ ذَ لِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَالَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَأَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ‏لَكُمُالْإِسْلَمَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِى مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ‏لِّإِثْمٍفَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ‏دو مطلب جداى از هم در اين آيه بيان شده است، يك مطلب مربوط به تحريم گوشت‏هاى حرام، مگر در موارد اضطرارى و مطلب ديگر مربوط به كامل شدن دين و يأس كفّار كه اين قسمت كاملاً مستقلّ است، به چند دليل:

•  رواياتى كه از طريق شيعه و سنى در شأن نزول آيه آمده، در مقام بيان جمله ‏ى «اليوم يئس الّذين كفروا» و «أليوم اكملت لكمدينكم» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد آن، كه درباره احكام مردار است.
•  طبق روايات شيعه وسنّى، اين قسمت از آيه: «اليوم اكملت...» پس از نصب علىّ ‏بن ابى‏ طالب‏ عليهما السلام به امامت در غديرخم نازل شده است.
•  غير از دلائل نقلى، تحليل عقلى نيز همين را مى‏رساند، چون چهار ويژگى مهم براى آن روز بيانشده‏است: 1- روز يأس كافران، 2- روز كمال‏ دين، 3- روز اتمام ‏نعمت الهى بر مردم، 4- روزى كه اسلام به عنوان «دين» و يك مذهب كامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.
• حال اگر وقايع روزهاى تاريخ اسلام را بررسى كنيم، هيچ روز مهمى مانند بعثت،هجرت، فتح مكّه، پيروزى در جنگ‏ها و... با همه‏ ى ارزشهايى كه داشته‏ اند، شامل اين چهار صفت مهم مطرح شده در اين آيه نيستند. حتّى حجّةالوداع هم به اين اهميّت نيست،چون حج، جزئى از دين است نه همه‏ ى دين.
•  امّا بعثت، اوّلين روز شروع رسالتپ يامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله است كه هرگز نمى ‏توان گفت روز اوّل بعثت، دين كاملش ده است.
•  امّا هجرت، روز فرار پيامبرصلى الله عليه وآله به فرمان خداست، روزحمله ‏ى كفّار به خانه پيامبر است نه روز يأس آنان.
•  امّا روزهاى پيروزى در جنگبدر وخندق و... تنها كفّارى كه در صحنه‏ ى نبرد بودند مأيوس مى ‏شدند، نه همه كفار،در حالى كه قرآن مى ‏فرمايد: «اليوم يئس الّذين كفروا...» همه كفار مأيوس شدند.
•  امّا حجّةالوداع كه مردم آداب حج را در محضر پيامبرصلى الله عليه وآله آموختند، تنها حج مردم با آموزش پيامبر كامل شد، نه همه ‏ى دين  در حالى كه قرآن مى ‏فرمايد: «اليوم اكملت لكم دينكم» * امّا غديرخم روزى است كه خداوند فرمان نصب حضرت على را به جانشينى پيامبرصلى الله عليه وآله صادر كرد، تنها آن روز است كه چهار عنوان ذكر شده در آيه «اكملت، اتممت، رضيت، يئس الّذين كفروا» با آن منطبق است.
•  امّا يأس كفّار، به خاطر آن بود كه وقتى تهمت وجنگ وسوءقصد بر ضد پيامبر، نافرجام ماند، تنها اميد آنها مرگ پيامبرصلى الله عليه وآله بود. نصب علىّ ‏بن ابى‏ طالب‏ عليهم ا السلام به همه فهماند كه اگر آن حضرت پسرى مى ‏داشت، بهتراز على نبود وبا مرگ او دين او محو نمى ‏شود، زيرا شخصى چون علىّ‏بن ابى ‏طالب‏ عليهم االسلام جانشين پيامبرصلى الله عليه وآله و رهبر امّت اسلام خواهد بود. اينجا بود كه همه ‏ى كفّار مأيوس شدند.
• * امّا كمال دين، به خاطر آن است كه اگر مقرّرات و قوانين كامل وضع شود، لكن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم وكامل تعيين نشود،مقرّرات ناقص مى‏ ماند.
•  امّا اتمام نعمت، به خاطر آن است كه قرآن بزرگ‏ترين نعمت را نعمت رهبرى وهدايت معرّفى كرده است، اگر پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله ازدنيا برود ومردم را بى‏سرپرست بگذارد، كارى كرده كه يك چوپان نسبت به گله نمى ‏كند. چگونه بدون تعيين رهبرى الهى نعمت تمام مى‏ شود.
•  امّا رضايت خداوند، براى آناست كه هرگاه قانون كامل ومجرى عادل بهم گره بخورد رضايت پروردگار حاصل مى ‏شود.
• اگر هر يك از اكمال دين، اتمام نعمت، رضايت حقّ و يأس كفّار به تنهايى در روزى اتفاق افتد، كافى است كه آن روز از ايّام ‏اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدير،كه همه‏ ى اين ويژگى ‏ها را يك جا دارد. به همين دليل در روايات اهل‏بيت عليهم السلام عيد غدير، از بزرگ‏ترين اعياد به شمار آمده است.