عبارت اللهم وال من والاه و عاد من عاداه در فرهنگ غدیر

•  المفردات: «وِلایت یعنى یارى کردن و وَلایت یعنى، زمامدارى وسرپرستى امور و گفته شده است که وِلایت و وَلایت مانند دِلالت و دَلالت است و حقیقتآن «سرپرستى» است. ولى و مولى نیز در همین معنا به کار مى‏ رود.»1
• النهایه: «ولىّ یعنى یاور... و هر کس امرى را بر عهده گیرد، مولى و ولىّ آن است و از همین قبیلاست، حدیث «من کنت مولاه فعلى مولاه...؛ و سخن عمر که به على(ع) گفت: تو مولاى هرمؤمنى شدى؛ یعنى ولىّ مؤمنان گشتى.»2
•  الصحاح فى لغه العرب: «... هر کس سرپرستى امور کسى را به عهده گیرد، ولىّ او است.»3
• معجم مقاییس اللغه: «... هر کس زمامامر دیگرى را به عهده گیرد، ولىّ او است.»4 با این سخن لغت شناسان، چگونه مى‏ توان «من کنت مولاه فعلى مولاه» را به معناى «دوستى» صرف دانست و سرپرستى اجتماعى وزمامدارى را از آن جدا ساخت؟! مگر نه این است که «ابن اثیر»، لغت‏ شناس معروف، تصریح مى ‏کند کلمه «مولى» در روایت پیامبر «من کنت مولاه فعلىّ مولاه» و نیز سخن عمر درمعناى سرپرستى به کار رفته است؟

• خطاب تند و قاطع پروردگار: اگر حادثه غدیر صرفاًبراى اعلام دوستى حضرت على(ع) بود، آن قدر اهمیت نداشت که خداوند به پیامبرش بگویداگر آن را ابلاغ نکنى، رسالت الهى را انجام نداده ‏اى. خداوند مى‏ فرماید: «یاایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته واللّه یعصمک منالناس ان اللّه لایهدى القوم الکافرین»{5 این اخطار شدید اللحن به خوبى نشان مى ‏دهد که مسأله از این حرف‏ها بالاتر است. البته محبت امیرالمؤمنین(ع) جایگاهى والا دارد و یکى از نشانه‏ هاى ایمان است؛ ولى در این خطبه تنها «ولایت محبت» مرادنیست.

• پیامبر(ص) به مسأله ایفاى رسالت و سپس «اولویت» خود بر مؤمنان انگشت مى ‏گذارد وبلافاصله مسأله ولایت را طرح مى‏ کند.
• پیامبر(ص) مسأله ولایت را سه یا چهار بارتکرار مى‏ کند. این همه تأکید براى چیست؟
• - پیامبر(ص) بعد از این حادثه فرمود: «اللّه اکبر» بر اکمال دین و اتمام نعمت و خشنودى خدا به رسالت من و ولایت على «بعداز من».7 نکته مهم در این‏جا آن است که اگر مقصود از «ولایت» محبت باشد، قید «بعداز من»، زائد مى‏ شود؛ زیرا محبت حضرت على(ع) به پس از مرگ پیامبر(ص) مقید نیست وبسیار مسخره مى‏ نماید، اگر منظور پیامبر(ص) آن باشد که بعد از رحلت من على را دوستبدارید؛ چون محبت على(ع) با حیات پیامبر(ص) قابل جمع است. پس رهبرى امام على(ع) مراد است؛ زیرا وجود دو پیشوا در یک زمان و در عرض هم ممکن نیست.
•  بعد از این ماجرا، مردم با حضرت على(ع) بیعت کردند؛ مگر دوستى بیعت دارد؟ بیعت در لغت به معناى التزام به پیروى است. حتى ابوبکر و عمر نیز با آن حضرت بیعت کرده، گفتند}«بخّبخّ لک یا على، اصبحت مولاى و مولى کل مؤمن{.8همه حاضران در آن جلسه، ازخطابه پیامبر(ص) مسأله «امامت و پیشوایى حضرت على(ع)» را فهمیدند. بلافاصله «حسانبن ثابت انصارى» از پیامبر(ص) اجازه گرفته، اشعارى زیبا سرود و در یکى از ابیات آناز زبان پیامبر(ص) چنین گفت }قم یا على فانّنى رضیتک من بعدى اماماً وهادیاً{ اى على، برخیز. خرسندم که تو بعد از من امام و هادى باشى. رسول خدا(ص) دربرابر این شعر سکوت کرد. سکوت و عدم مخالفت پیامبر(ص) در برابر یک سخن یا رفتار،نزد همه مسلمانان حجت است. بنابراین، اگر مسأله غدیر معنایى جز امامت داشت،پیامبر(ص) سخنان «حسان بن ثابت» را تأیید نمى‏کرد و او را تشویق نمى ‏فرمود. از سوىدیگر، چنانچه مراد رسول خدا امامت نبود، باید دیگر مسلمانان لب به اعتراض مى‏ گشادندو حسان بن ثابت را از چنین برداشتى باز مى‏ داشتند.
• نکته بسیار جالب توجه دیگر،مسأله «جابر بن نضر» یا «حارث بن النعمان الفهرى» است. در روایت چنین مى‏خوانیم: این فرد، پس از انتشار سخن پیامبر(ص) در غدیر خم، نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «اى محمد، از جانب خدا به ما گفتى شهادت دهیم که جز خداى یگانه پروردگارى نیست و شهادت دهیم که تو پیامبر خدایى و نماز بخوانیم و روزه بداریم و حج انجام دهیم و زکات بپردازیم. ما نیز همه این‏ها را پذیرفتیم؛ ولى به این حد بسنده نکردى، پسر عمویت رابر ما برترى دادى و گفتى: «هر که من مولاى اویم، على مولاى او است». اکنون بگو اینسخن را از پیش خود گفتى، یا از جانب خدا؟ پیامبر(ص) فرمود: سوگند به آن که جز اوخدایى نیست، این مطلب از سوى خداوند است. در این هنگام، به سوى اسبش شتافت و گفت: خدایا، اگر آنچه محمد(ص) مى‏ گوید حق است، بر ما سنگ ببار یا ما را به عذابى دردناک گرفتار ساز! هنوز به اسب خود نرسیده بود که سنگ بر سرش بارید؛ بر زمین افتاد ودرگذشت. آنگاه این آیه نازل شد }«سأل سائل بعذاب واقع، للکافرین لیس له دافع، من اللّه ذى المعارج.{ 9 چه چیز در سخن پیامبر(ص) نهفته بود که آن مرد خیره سربرآشفت؟ آیا صرف دوستى، این همه لجبازى پدید مى ‏آورد؟ مسلماً مسأله فراتر از اینبود؛ زیرا این شخص با على دشمنى مى ‏ورزید و مى‏ دید با این واقعه باید عمرى تحتفرمان وى قرار گیرد. پس از سر بى‏خردى و کبر و کژاندیشى، مرگ و عذاب را بر ولایت مولاى متقیان ترجیح داد.10
•  نکته مهم دیگر آن که، خود امیرمؤمنان در روز «شورا»،براى اثبات امامت خود، به حادثه غدیر استناد کرد. عامربن واثله مى ‏گوید: «در روزشورا با على(ع) کنار در خانه ایستاده بودم و شنیدم که حضرت(ع) به آنان فرمود: براى شما دلیلى مى‏ آورم که هیچ کس نمى‏ تواند بر آن خدشه وارد کند. سپس فرمود: اى جماعت! - آیا در میان شما کسى هست که پیش از من به یگانگى خداوند ایمان آورده باشد؟ گفتند: نه. - آیا در بین شما کسى برادرى چون جعفر طیّار که با ملائک پرواز مى‏ کند، دارد؟گفتند: نه. - آیا کسى از شما عمویى چون حمزه، شمشیر خدا و رسول خدا(ص)، دارد؟گفتند: نه. - آیا کسى از شما همسرى چون فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) و سرور زنان اهل بهشت دارد؟ گفتند: نه. - آیا کسى از شما فرزندانى مانند حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت دارد؟ گفتند: نه. - آیا کسى از شما هست که به دستور قرآن پیش از نجوا باپیامبر(ص) صدقه داده باشد؟ گفتند: نه. - آیا در میان شما جز من کسى هست که پیامبر(ص) درباره‏اش فرموده باشند: {من کنت مولاه فعلىٌ مولاه، اللهم وال منوالاه و عاد من عاداه وانصر من نصره، لیبلّغ الشاهد الغائب ؟ }گفتند: نه.11
•  پس از اعلام ولایت امیرمؤمنان(ع)، پیامبر(ص) چنین دعا کرد: «اللهم وال من والاه، و عادمن عاداه و احبّ من احبه...؛ خدایا! آن‏که على را به ولایت برگزیند، تو ولى‏ اش باشو آن که با او به عداوت در آید، با او دشمنى کن و دوست بدار آن که على را دوستدارد....»اکنون به خوبى روشن مى‏ شود، اگر مقصود از ولایت محبت و دوستى باشد،دعاى بعدى پیامبر«و احبّ من احبّه» تکرار و لغو مى ‏شود. بنابراین، وجود هر دوسخن نشان مى ‏دهد این‏ها دو موضوع متفاوتند و ولایت چیزى برتر از محبت است؛ هر چنددوستى ولىّ از لوازم ولایت به شمار مى‏ آید. مسلمانان بعد از پیامبر اکرم(ص) به فرقه‏ هاى مختلف تقسیم شدند. هر گروهى راهى خاص برگزید و تعالیم اسلام را طبق ذوق وسلیقه و تمایلات خویش تفسیر کرد. ما با مراجعه به گفته ‏هاى پیامبر(ص) و قرآن کریمدر پى راه مى‏ گردیم. راستى در این جنجال و هیاهو باید چه راهى برگزید و تعالیم دینرا از چه کسى فرا گرفت؟ با کمى تحقیق، در مى‏ یابیم پیامبر اکرم(ص) مردم را درسردرگمى رها نساخته و براى آنان راهى را مشخص کرده است. آن حضرت فرمود «من دو چیزگرانبها در بین شما مى ‏گذارم: قرآن و اهل بیت.» این کلام نورانى نشان مى ‏دهد پس ازپیامبر باید در پى اهل بیت حرکت کرد تا در پیچ و خم افکار و عقاید و راه‏ هاى گوناگون، اسیر گمراهى نشد.

• - احقاق الحق، علامه شهید تسترى
• - عبقات الأنوار، میرحامد حسین
• - الغدیر، علامه امینى -
• راه ما، راه و روش پیامبر ما، علامه امینى، ترجمه: موسوى همدانى
• - شیعه در اسلام، علامه طباطبایى
• - حق‏جو و حق ‏شناس (ترجمه المراجعات)،
• علامه سید شرف‏الدین، ترجمه محمد رضا امامى -
• شب‏هاى پیشاور، سلطان الواعظین شیرازى
• - همراه با راستگویان، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى
• - عبداللّه بن سبا، ج 1 - 3، علامه عسکرى
• - نقش ائمه در احیاى دین، ج 1 - 15، علامه عسکرى
• - یکصد و پنجاه صحابى ساختگى، علامه عسکرى
• - نقش عایشه در تاریخ اسلام، علامه عسکرى
• - امامت و رهبرى، شهید مطهرى
• - اندیشه‏ هاى اسلامى در دیدگاه دو مکتب (ترجمه معالم المدرستین)، ج 1 - 2، علامه عسکرى، ترجمه: دکتر جلیل تجلیل
• - بررسى مسائل کلى امامت، ابراهیم امینى
• - شیعه پاسخ مى ‏گوید، سید رضا حسینى نسب
• - فریب، صالح الوردانى
• - خاطرات مدرسه، سید محمد جواد مهرى
• - سیرى در صحیحین، محمد صادق نجمى
• - آنگاه هدایت شدم، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى
• - اهل سنت واقعى کیست؟،تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى
• - از آگاهان بپرسید، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى
• - اهل بیت، کلید مشکل‏ها، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جوادمهرى