واژه بیعت در فرهنگ غدیر

عهد و پیمان, پیمان دوستی و وفاداری اطاعت, معبد, یهود, معبد نصاری

بیعت نزد لغویان 

بیعت در کلام دانش مندان 

اقسام بیعت

می فرماید: إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ ۚ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَىٰ نَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا(7)
ای پیامبر آن ها که با تو بیعت می کنند درحقیقت با خدا بیعت می کنند. دست خدا بالای دست آن هاست. پس هرکس پیمان شکنی کند, به زیان خود پیمان شکنی کرده است و آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفاکند, به زودی به پاداش بزرگی خواهدرسید.

 در آیه دیگر همین سوره می فرماید: 

لقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ  (8)
خداوند از مومنان راضی شد, هنگامی که در زیر آن درخت با تو  بیعت  می کردند. 

در این دو آیه این نکته ها وجوددارد:

• بیعت  با پیامبر,  بیعت  با خداست چراکه اطاعت از پیامبر اطاعت از خداست.
• بیعت با پیامبر حمایت و نصرت الهی را جلب می کند.
•  زیان پیمان شکنی به خود ناکث و ناقض برمی گردد.
•  وفای به  بیعت  نه تنها ثمره دنیوی دارد, بلکه اجر عظیم اخروی نیز دارد.
•  این  بیعت  با توجه به قرائن و شواهد, بیعت جهاد است نه بیعت زعامت و امامت.
•  با توجه به عبارت لقد رضی الله این بیعت به بیعت رضوان مشهورشد.
•  مسلما اطلاق و عموم آیه, تخصیص خورده است و همه  بیعت کنندگان در رضایت خدا باقی نماندند.

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَىٰ أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ ۙ فَبَايِعْهُنَّ (9) 
ای پیامبر! هنگامی که زنان مومن نزد تو آیند و با تو بیعت  کنند که چیزی را شریک خدا قرارندهند, دزدی نکنند, آلوده به زنا نشوند, فرزندان خود را نکشند, تهمت و افترا نیاورند و در هیچ کار ناشایسته ای مخالفت فرمان تو نکنند, با آن ها  بیعت  کن.

 دو نکته:

•  این  بیعت از نوع  بیعت اطاعت است واموری ازاعتقادات,اخلاق و حقوق رادربرمی گیرد.
•  ازاین بیعت به خوبی روشن می شود که اسلام همان گونه که برای مردان, حقوق و شخصیت قائل است برای زنان نیز به عنوان نیمی از جامعهء انسانی ارزش قائل است و این بدان معنا است که در جامعهء اسلامی زنان دوشادوش مردان در امور سیاسی, اجتماعی و نقش دارند.

نقش بیعت  

بیعت های عصر نبوی

•  از هجرت تا رحلت
موارد فوق،  بیعت  های پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از هجرت بود. آن حضرت پس از هجرت نیز تا زمان رحلت، بیعت هایی با افراد و قبایل مختلف داشتند که از مهم ترین آنها می توان به  بیعت رضوان» یا « بیعت  شجره»، « بیعت  النساء» ( بیعت  با زنان پس از فتح مکه) و « بیعت  غدیر» اشاره کرد.
•  بیعت رضوان (شجره)پیامبر صلی الله علیه و آله در ذی قعده ی سال ششم هجری به قصد زیارت خانه ی خدا همراه عده ی زیادی از مسلمانان عازم مکه شدند و دستور دادند که مسلمانان جز شمشیری در نیام، سلاحی با خود نیاورند. این دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و همراه بردن شتر برای قربانی و محرِم شدن مسلمین در ذی الحلیفه، در حقیقت دادن این پیام به مکّیان بود که مسلمانان قصد جنگ ندارند و فقط برای زیارت به مکه می روند.(20) ولی مشرکان درصدد برآمدند که مانع ورود مسلمانان به مکه شوند. پیامبر صلی الله علیه و آله با انتخاب راهی دیگر، بدون برخورد با مشرکان، خود را به حدیبیه رساند و قریش را در وضعی دشوار قرار داد.
  بنابر سنت قدیم عرب، کسانی که برای زیارت به خانه ی خدا می آمدند، امنیت کامل داشتند و همین باعث اختلاف نظر در میان مشرکان شد و درمورد شیوه ی واکنش نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله متحد نبودند و همگی تمایل به جنگ نداشتند و، از طرف دیگر، از حمایت خزاعه و احابیش(21) از پیامبر صلی الله علیه و آله بیمناک بودند؛ لذا شرایط برای قریش دشوار و خطرناک شد. آنان برای خروج از بن بست نمایندگانی را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله فرستادند و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در مقابل سفیری نزد آنها فرستاد که با برخورد تند قریش مواجه شد و بازگشت و پیامبر صلی الله علیه و آله سفیری دیگر و این بار عثمان بن عفان(22)را فرستاد که در مکه از حمایت بنی امیه برخوردار بود. او در پناه امویان وارد مکه شد و پس از رساندن پیام رسول خدا، در بازگشت تأخیر داشت و شایعه ی قتل او منتشر شد؛ لذا پیامبر صلی الله علیه و آله مسلمانان را دعوت به بیعت نمود و آنان در زیر درختی به نام سمره با رسول خدا صلی الله علیه و آله بیعت کردند که تا پای جان در برابر قریش استوار بمانند.(23)
  این  بیعت  از آن جهت که مورد رضایت خداوند بود و خدا رضایت خود را از مؤمنان اعلام کرد،(24) به  بیعت  رضوان، و از آن جهت که در زیر درختی به نام سمره واقع گردید، به بیعت شجره معروف شد. ملاحظه می شود که در این جا  بیعت  می کنند که در جنگ احتمالی، پیامبر صلی الله علیه و آله را تنها نگذارند.
•   بیعت  النساء: بیعت النساء به معنای  بیعت  با زنان است. پیامبر صلی الله علیه و آله در موارد مهم از زنان نیز بیعت می گرفتند که مواردی از آن به ثبت رسیده است. از مهم ترین و معروف ترین آنها  بیعت  عقبه ی اول و بیعت پس از فتح مکه است که عنوان بیعت النساء نیز بر این دو اطلاق شده است.(25)

• .  بیعت  غدیر:یکی از وقایع انکارناپذیری که وقوع آن به تواتر ثابت شده، واقعه ی غدیر خم است.پیامبر صلی الله علیه و آله در بازگشت از آخرین حج خود در محلی به نام غدیر خم توقف کردند و فرمودند: «کسانی که به جلو رفته اند برگردند و کسانی که عقب مانده اند زودتر برسند.» وقتی جمعیت در محل جمع شدند، پیامبر صلی الله علیه و آله به نحوی که همه ی حاضران صدای آن حضرت را می شنیدند، خطبه ای ایراد فرمودند و ضمن آن خبر از پایان عمر شریفشان دادند و پس از بیان حدیث ثقلین فرمودند: «خدا مولای من و من سرپرست مؤمنانم.» سپس دست علی علیه السلام را بالا بردند و فرمودند:« هر که من مولای اویم این علی مولای اوست. خدایا، دوست بدار کسی را که او را دوست می دارد و دشمن بدار دشمن او را.»(26) بعد دستور دادند که اصحاب با علی علیه السلام بیعت کنند و به آن حضرت تبریک بگویند. پیامبر صلی الله علیه و آله به ابوبکر و عمر فرمودند: «با علی علیه السلام به ولایت بعد از من بیعت کنید.» آنها سؤال کردند: آیا این امر از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا امری به این عظمت از طرف غیر خداوند است؟ بله امری از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله است.» سپس آنها بیعت کردند.(27)طبق برخی از تفاسیر، پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از دستور خداوند و ناز ل شدن آیه ی 67 سوره ی مائده، این کار را انجام دادند.(28)خداوند می فرماید:«یا ایُّهَا الرَّسول بَلِّغ ما اُنزلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ وَ اَنْ لَمْ تَفْعَلْ فما بَلَّغْتَ رِسالَتَه وَ اللّه یَعْصِمُکَ من الناسِ، اِنَّ الله لا یَهدِی الْقومَ الْکافرینَ»؛ای پیامبر آنچه از طرف پرودگارت بر تو نازل شده است کاملاً (به مردم) برسان و اگر نکنی رسالت او را انجام نداده ای خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم نگاه می دارد و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند.
  علامه طباطبائی در تفسیر این آیه می فرماید:این حکم حکمی است که حایز کمال اهمیت است، به حدی که جا دارد رسول خدا صلی الله علیه و آله ازمخالفت مردم با آن اندیشناک باشد و خداوند هم با وعده ی خود وی را دلگرم و مطمئن سازد. حکمی که از لحاظ اهمیت به درجه ای است که تبلیغ نشدن آن تبلیغ نشدن همه ی احکام دین است. این نشان می دهد که رسول خدا صلی الله علیه و آله از عدم پذیرش آن از سوی مردم ترسیده واندیشناک است، لذا در انتظار فرصت مناسب و محیط آرامی بود که بتواند مطلب را به عموم مسلمین ابلاغ کند و مسلمانان هم آن را بپذیرند.(29)در این  بیعت  علاوه بر تأکید بر ابراز وفاداری نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و دستور آن حضرت، تا حدودی کارکرد انشایی و اعطای حکومت و ولایت نیز مشاهده می شود، به ویژه در آن جا که پیامبر صلی الله علیه و آله دستور می دهد «با علی علیه السلام به ولایت بعد از من  بیعت کنید»(30)
البته غیر از این موارد  بیعت  های دیگری هم انجام گرفت که بر اموری مانند توحید و اقامه ی نماز و دادن زکات و امر به معروف و نهی از منکر و هجرت و جهاد و گفتن حق و اقامه ی آن بود.
شاید مهم ترین  بیعت  زمان پیامبر صلی الله علیه و آله که کارکرد انشایی نیز در آن دیده می شود، همان  بیعت  غدیر باشد؛ زیرا در آن مسئله ی اعطای ولایت و سرپرستی مطرح است.