شخصیت شناسی امیرالمومنین (علیه السلام)‌از دیدگاه قرآن

آیات قرآن کریم یکی از منابع اساسی و اصلی مسلمانان برای به دست آوردن و استنباط احکام شرعی، اصول اعتقادی و فضائل اخلاقی به‌شمار می‌رود. ازاین‌رو شایسته است برای بررسی شخصیت امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز از این منبع لایزال الهی بهره گرفت.

 از طرفی پیرامون آیاتی که شأن نزول آنها امیرالمؤمنین(علیه السلام)  و اهل‌بیت(علیهم السلام)  است و یا به نحوی درباره آن بزرگواران است، تأویل و تفسیرهای متفاوتی از سوی علمای فریقین (شیعه و اهل‌سنت) مطرح شده است. 

به همین مناسبت بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های مفسران شیعه و اهل‌سنت در خصوص این آیات لازم و ضروری است. آیات اول تا ششم و یا بنابه‌قولی اول تا چهل سوره‌ توبه (در مورد مقدار آیاتی که نازل‌شده اختلاف است) از دسته آیاتی است که از سوی مفسران فریقین مورد بحث قرار گرفته است. 

در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی در ابتدای هر عنوان نظر و دیدگاه تفسیر المنار ذیل آیات مزبور بیان گردیده، سپس نقد و پاسخ تفسیر المیزان به دنبال آن ذکر شده است. در برخی موارد که در تفسیر المیزان نظری بیان نشده است، دیدگاه تفسیر المنار به‌وسیله نویسنده مورد نقد قرار گرفته است تا شناخت بیشتری با ابعاد شخصیتی امیرالمؤمنین(علیه السلام)  در قرآن کریم حاصل شود.

کلیدواژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها: امام علی(ع)، قرآن، آیات برائت، شخصیت امام علی علیه السلام.

فهرست ریوس مطالب (مشاهده متن)

مقدمه

به عقیده‌ مفسران شیعه و عده زیادی از مفسران اهل‌سنت، شأن نزول آیات فراوانی از قرآن کریم درباره امیرالمؤمنین(علیه السلام) و فرزندان ایشان است و آن حضرت دارای مقام و شخصیت ارجمندی نزد خداوند و رسولش| است که احدی از صحابه و دیگر مسلمانان دارای این مقام نبودند. قرآن در مناسبت‌های مختلف به ابعاد شخصیتی آن حضرت اشاره نموده است. ازجمله در ماجرای غدیر، در جنگ حنین، هنگام دادن صدقه به فقیر و مانند آن. این فضایل دلیل روشنی بر افضلیت و برتری امیرالمؤمنین(علیه السلام) و فرزندان ایشان بر صحابه و دیگر مسلمانان است. یکی از این موارد که در آن فضیلت و برتری شخیصت حضرت علی(علیه السلام) نشان داده شده است، مسئله‌ ابلاغ آیات اول سوره توبه است که به دستور پیامبر| در موسم حج سال نهم هجری قمری انجام شده است: {بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ}‌ (توبه/1)؛ این، اعلام بیزاری از سوی خدا و پیامبر| او به کسانی از مشرکان است که با آنها عهد بسته‌اید!».

{فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیرُ مُعْجِزِی اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِی الْکَافِرِینَ}‌ (توبه/2)؛ بااین‌حال، چهار ماه (مهلت دارید که آزادانه) در زمین سیر کنید (و هرجا می‌خواهید بروید و بیندیشید)! و بدانید شما نمی‌توانید خدا را ناتوان سازید (و از قدرت او فرار کنید! و بدانید) خداوند خوارکننده کافران است!».

{وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِی‌ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَ إِنْ تَوَلَّیتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیرُ مُعْجِزِی اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِینَ کَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ} (توبه/3)؛ «و این اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش به (عموم) مردم در روز حج اکبر [عید قربان‌] که: خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند! با این حال، اگر توبه کنید، برای شما بهتر است! و اگر سرپیچی نمایید، بدانید شما نمی‌توانید خدا را ناتوان سازید (و از قلمرو قدرتش خارج شوید)! و کافران را به مجازات دردناک بشارت ده!».

{إِلاَّ الَّذِینَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَمْ ینْقُصُوکُمْ شَیئاً وَلَمْ یظَاهِرُوا عَلَیکُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَیهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَّقِینَ‌} (توبه/4)؛ «مگر کسانی از مشرکان که با آنها عهد بستید و چیزی از آن را در حقّ شما فروگذار نکردند و احدی را بر ضدّ شما تقویت ننمودند؛ پیمان آنها را تا پایان مدّتشان محترم بشمرید؛ زیرا خداوند پرهیزگاران را دوست دارد!».

ازجمله مفسران شیعی که بحث مشروحی ذیل آیات اول سوره توبه مطرح کرده و ابلاغ این آیات به‌وسیله حضرت علی(علیه السلام) را دلیل بر افضلیت ایشان بر دیگران شمرده، علامه سید محمدحسین طباطبایی، صاحب تفسیر المیزان است. در مقابل، عموم مفسران اهل‌سنت در این مسئله با مفسران شیعه اختلاف‌نظر دارند و معتقدند که ابلاغ آیات برائت به‌وسیله‌ حضرت علی( علیه السلام) صرفاً به خاطر مراعات رسم عرب از سوی پیامبر(ص)بوده، نه چیزی دیگر! چون حضرت علی(علیه السلام)‌ خویشاوند پیامبر(ص) بود، ازاین‌رو آیات برائت را برای مردم قرائت نمود. ازجمله افرادی که چنین عقیده‌ای دارند، رشیدرضا، صاحب تفسیر المنار است.

 در این مقاله نظریات نویسنده المنار ذیل آیات اول سوره توبه با محوریت تفسیر المیزان مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. در مواردی که المیزان نظری بیان نکرده، به‌وسیله نویسنده مورد نقد قرار گرفته تا شناخت و معرفت بیشتری نسبت به فضائل امیرالمؤمنین علی(ع)در قرآن کریم به دست آید.

این مقاله در جلد اول کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید