بررسی تطبیقی روایات فریقین درباره آیات آغازین برائت

آیات آغازین سوره برائت برای اعلام بیزاری خدا و رسولش از مشرکان و روشن شدن وضعیت آنها در جامعه نوپای اسلامی و پیراستن فریضه عظیم حج و خانه خدا از پیرایه‌های شرک نازل شد. پیامبر اسلام  (ص)  نخست این آیات را به همراه دستورات دیگر به ابابکر داد تا در روز حج اکبر به مشرکان ابلاغ کند؛ اما به امر و وحی الهی از او بازستاند و این مأموریت را به امام علی (علیه السلام)‌  سپرد.

 ابوبکر پس‌ازاین عزل و نصب، ناراحت و به مدینه برگشت و سرپرستی حجاج و اعلام برائت بر عهده امام علی (علیه السلام)‌  گذاشته شد. باوجود اتفاق فریقین در اصل داستان، زاویه دیدها و برداشت‌های متفاوتی مانند اصل فضیلت بودن این ماجرا برای امام علی (علیه السلام)‌ ، محدود بودن آن به سوره برائت، تفسیر «رجل منی»، چرایی عزل، پایین آوردن آن در حد سنت جاهلی یا صفات شخصی، کیستی امیرالحاج و ... وجود دارد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی این ماجرا را در منابع فریقین بررسی و اثبات کرده است كه بر اساس مستندات موجود در کتاب‌های روایی، تاریخی و تفسیری عامه و خاصه، امام علی (علیه السلام)‌  بر اساس وحی الهی نفس و جان پیامبر  (ص)  بوده که مأموریت یافت آیات آغازین سوره توبه را ابلاغ کند و به مسائلی در جزئیات این داستان و برخی شبهات آن پرداخته است.

کلیدواژه‌ها: جانشینی امام علی (علیه السلام)‌ ، عزل ابوبکر، سوره توبه، ابلاغ برائت، تفسیر تطبیقی.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

پس از فتح مکه پیامبر  (ص)  مسلمان برای نخستین بار در سال نهم می‌توانستند فریضه حج را به‌جا آورند؛ اما فریضه بزرگ حج و یادگار آئین حنیف که توسط ابراهیم خلیل (علیه السلام)‌  پایه‌گذاری شده بود، در طول ادوار مختلف دچار انحرافات زیادی از سوی بت‌پرستان گردیده بود که با وجود آن انحرافات، حضور پیامبر  (ص)  در این موسم ممکن نبود و می‌بایست در گام نخست آن انحرافات مثل عریان طواف کردن(قمی، تفسیر القمی، ج‏1، ص281؛ مشهدی، تفسیر كنز الدقائق، ج‏5، ص389) زدوده می‌شد تا زمینه حج صحیح و حضور رسول خدا  (ص)  در آن فراهم می‌شد.

 از سوی دیگر حضور مشرکان در مکه و تعامل با آنها در این سال‌های واپسین عمر شریف پیامبر  (ص)  بسیار نگران کننده بود. کارگردان عالم هستی در ضمن نزول سوره توبه و چاره‌اندیشی و برطرف ساختن نگرانی پیامبر  (ص) ، درباره مشرکان و پیراستن خانه خدا و موسم حج از انحراف، به دغدغه جانشینی پس از پیامبر  (ص)  نیز می‌پردازد، که ایشان از روزهای نخست رسالت‏شان نگران آن بودند تا این سوره زمینه‌ای باشد برای اعلام جانشینی و اتمام‌حجت در سوره مائده که محور آن ولایت هست.

 خدای حکیم آیات آغازین سوره توبه و دستورات چهارگانه را برای اطمینان بخشی به پیامبر  (ص)  نازل کرد که حاکى از بیزارى خدا و پیامبرش  (ص)  از مشرکان بود، تا در آن اجتماع بزرگ با صداى رسا به مشرکان اعلام گردد که پس‌ازاین، طواف عریان در خانه خدا ممنوع است و باید وضع خود را تا چهار ماه دیگر روشن کنند، که چنانچه به آیین توحید بگروند، در زمره مسلمانان قرار خواهند گرفت و بسان دیگران از مزایاى مادى و معنوى اسلام بهره‌مند خواهند بود، ولى اگر بر لجاجت و عناد خود باقى بمانند، پس از چهار ماه باید آماده نبرد شوند و بدانند که هر جا دستگیر شوند کشته خواهند شد.

این مقاله در جلد دوم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید