امامت و خاتمیت

مسئله مهم در ارتباط امامت و نبوت، تبیین چگونگی ارتباط امامت با پایان نبوت است. بررسی این مسئله با تفکیک شئون امام و دانستن چگونگی تحقق آن ممکن است.

 مطابق رهنمود آیات و روایات، دانشِ حلال و حرام و هم‌چنین آگاهی از قرآن توسط پیامبر اکرم| به ائمه اطهار انتقال یافته است، لذا نقش امام نسبت به این علوم، تبیین و تفسیر می‌باشد و امام شاخصی برای رفع اختلاف و آشکار نمودن علوم انتقالی از پیامبر است. امام علاوه بر جایگاه کمال‌بخشی و تحقق بخشیدنِ استمرار ختم نبوت، نقش هدایت ویژه یا همان امامت به معنای خاص آن را هم بر عهده دارد، از این‌رو جایگاه و شأن هدایتی مخصوص امام، اقتضای علم و آگاهی مناسب با آن را دارد. 

در حقیقت با خاتمیت، دوران نزول و تشریع قوانین جدید به اتمام رسیده است و این‌گونه نیست که لازمه خاتمیت پایان یافتن تمام مناصب و شئونات همراه با پیامبر باشد.

کلیدواژه‌ها: هدایت، قرآن، خاتمیت، امام، حلال و حرام.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

سؤال محوری نوشتار حاضر این است که امامت و برخورداری امام از برخی شئون پیامبر چگونه با موضوع خاتمیت قابل‌جمع است؟ این پرسش كه به‌صورت كلی و با اجمال مطرح می‌شود،

 مكتب تشیع را به‌دلیل نسبت دادن شئون پیامبر خاتم، به افرادِ معینی پس از ایشان، متهم به تزلزل در اعتقاد یقینی خاتمیت می‌نماید و مفهوم خاتمیت را در این مكتب، مفهومی سست و رقیق‌شده معرفی می‌کند. كسانی كه به طرح مسئله تناقض امامت و خاتمیت پرداخته‌اند، مواردی را به‌عنوان منزلت استمراریافته پس از خاتم‌الانبیاء در تفكر شیعه مطرح نموده‌اند كه مسئله خاتمیت مُهر پایانی به تحقق این ویژگی‌ها برای انسان‌های پس از خاتم‌النبیین می‌باشد؛ و اگر كسی یكی یا همه این شئون را برای فرد یا افرادی پس از آخرین پیامبر الهی مطرح نماید به همان میزان ضربه به مسئله خاتمیت زده و تزلزل در آن عقیده ایجاد نموده است؛ اما این خصوصیت‌ها و ویژگی‌ها کدم‌اند؟ برای دست‌یابی به این ویژگی‌ها مروری بر پرسش‌های مطرح‌شده در این زمینه لازم است. 

 سؤال این است که «چگونه می‌شود پس از پیامبر خاتم كسانی درآیند و به اتكاء وحی و شهود، سخنانی بگویند كه نشانی از آن‌ها در قرآن و سنت نبوی نباشد و درعین‌حال تعلیم و تشریع و ایجاب و تحریمشان در رتبه وحی نبوی بنشیند و عصمت و حجیت سخنان پیامبر را پیدا كند و باز هم در خاتمیت خللی نیفتد؟ پس خاتمیت چه چیزی را منع و نفی می‌کند و به‌حکم خاتمیت، وجود و وقوع چه امری ناممكن می‌شود؟ و چنان خاتمیت رقیقی كه همه شئون نبوت را برای دیگران میسور و ممكن می‌سازد، بودونبودش چه تفاوتی دارد؟» (بهمن‌پور، سبحانی، سروش، خاتمیت و امامت، ص54 ـ 55). «سخن در این است كه امامت را شرط كمال دین شمردن و امامان را برخوردار از وحی باطنی و معصوم و مفترض‌الطاعـة دانستن ـ چنان‌که شیعیان می‌دانند ـ چگونه باید فهمیده شود كه با خاتمیت ناسازگار نیفتد و سخنشان در رتبه سخن پیامبر ننشیند و حجیت گفتار او را پیدا نكند؟» (همان، ص24). این‌ها گزیده‌های اصلی شبهاتی است که به زبان امروز گفته شده است ـ هرچند ریشه آن‌ها را باید در افکار افرادی مثل اقبال و دهلوی و حتی پیش‌تر از آن جست‌وجو نمود (قدردان قرا ملکی، امامت، ص156ـ157) ـ و در آن علاوه بر نمایش تنافی میان امامت و خاتمیت، ادعا شده است امامان شیعه برخوردار از وحی و حق تشریع می‌باشند.

 از آن‌جا که این ادعا درباره پیشوایان شیعه با استناد به مطالبی درون مذهبی مطرح شده است، این مقاله بر آن است تا پاسخی متین با استناد به آیات و روایات (فریقین) ارائه و روشن نماید که نقش و جایگاهی که قرآن و روایات برای مقام امامت بیان داشته‌اند، با تصویر مطرح‌شده برای امام در این سخنان تناسبی ندارد. فهم نادرست و برداشت غیر متکی به منابع اصیل از منزلت امام و رابطه آن با نبوت، زیربنای ابهاماتی چند در مسئله امامت و چگونگی امکان آن پس از ختم نبوت شده است. ب

ررسی گونه رابطه امام با قرآن به‌عنوان آخرین آیین و کتاب الهی و چگونگی پیوند امام با مؤمنین و مردم پس از ختم نبوت و هم‌چنین وجه ارتباطی امام با احكام و حلال و حرام سه‌بعدی است كه تصویر نادرست ارائه‌شده از آن، سبب توهم تعارض امامت با خاتمیت شده است.

 از این‌رو لازم است با تحلیل محورهای سه‌گانه، به نقش و جایگاه امام در منظومه عقیدتی شیعه نزدیک شویم و به این پرسش پاسخ دهیم كه آیا مفهوم امامت، مرز خاتمیت را درمی‌نوردد و یا بدون هیچ تعارض و تنافی، وجود پیوندی عمیق میان این دو ضرورت دارد؟

 این تبیین نیاز به بررسی مسئله هدایت، ریشه‌ها و گونه‌های آن، خصوصیت هدایت انسان، نقش پیامبر در این هدایت و سرانجام نقش هدایتی امام دارد.