آیه اکمال و ارتباط آن با مسئله امامت و خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)

آیه اکمال و ارتباط آن با مسئله امامت و خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)

کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امیرالمومنین امام علی(ع) در روزهای چهارشنبه25 دیماه (افتتاحیه کنگره در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان) و اختتامیه کنگره  26 دی 1398 در موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)‌ برگزار گردید. دبیر خانه کنگره از تاریخ دهم خرداد الی 30 آبانماه شروع به اعلام فراخوان و دریافت آثار در ۳۴ محور در بخشهای مقاله(475اثر)-پایان نامه(69اثر)-کتاب(131اثر)-شعر(305اثر)- هنرهای تجسمی (102اثر)انجام داد.در مجموع  ۱۰۸۲ اثر به دبیرخانه کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ ارسال شد. بعد از ارزیابی اولیه، و نهایی و معرفی آثار برگزیده  مقالات منتخب در کتاب کنگره مقالات منتشر شد.


چکیده

از جمله آیاتی که شیعه برای اثبات امامت امیرالمؤمنین علی(ع) به آن استدلال می‌کند، آیه «اكمال دین» است. این آیه بیانگر روزى بسیار مهم در تاریخ اسلام و رسالت پیامبر اكرم(ص) است كه با چهار ویژگی مهم: مأیوس شدن كفّار، كامل شدن دین، اتمام نعمت الهى و رضایت خدا به نهایى بودن دین اسلام، توصیف شده است. 
در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد حدیثی ـ تاریخی به برسی دیدگاه‌های فریقین درباره آیه اکمال و ارتباط آن با مسئله ولایت وخلافت امام علی× پرداخته و نتایج زیر به دست آمد. دانشمندان شیعه با پشتوانه قرائن عقلی و نقلی، معتقدند که این آیه در روز هجدهم ذی‌الحجه، در هنگام بازگشت پیامبر اکرم’ از حجةالوداع، در سرزمین غدیر خم، نازل شده است،
 همین امر موجب گردید تا دشمنان اسلام ناامید گشته، نعمت خدا كامل گردد و خداوند متعال رضایت دهد بر این‏كه اسلام دین جاودانی مردم باشد. اقوال علمای اهل‌سنت در این زمینه مختلف است و درباره تعیین آن روز تاریخ‌ساز، احتمالات گوناگونی را مطرح کرده‌اند: ازجمله اینکه: منظور روز عرفه یا روز بعثت پیامبر(ص) یا روز فتح مکه و یا روز نزول آیه برائت است.
 در بررسی نهایی اشكال اصلى درباره احتمالات ذکر شده این شد كه در هیچ‌کدام از این روزها، كفّار و مشركان از پیروزى بر اسلام مأیوس نشدند و دین نیز كامل نگردید؛ بنابراین این روز، تنها روزی است که می‌تواند روایاتى كه از طریق شیعه و اهل‌سنت درباره شأن نزول آیه اکمال وارد شده تأیید کند.
کلیدواژه‌ها: قرآن، آیه اکمال، امام علی×، ولایت، امامت، اکمال دین.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

مقدمه

یکی از آیاتی که در اثبات ولایت امیرالمؤمنین علی× به آن استناد می‌شود آیه اکمال است:
«امروز كافران از آیین شما مأیوس شدند. پس، از آنان نترسید و از من بترسید، امروز دین شما را به كمال رسانیدم و نعمت خود را بر شما كامل كردم و اسلام را به‌عنوان دین [جاودان‏] شما پذیرفتم».
این آیه در حقیقت بخشی از آیه سوم از سوره مباركه مائده است كه مربوط به تحریم خوردن میته، خون، گوشت خوک و چند نوع گوشت حرام دیگر است. در این آیه شریفه، از روزی بسیار بزرگ و باعظمتی سخن رفته است که می‌توان گفت نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می‌آید. از این روز که با تعبیر «الیوم» در قرآن یاد می‌شود، اوصاف ذیل را خداوند متعال برای آن برمی‌شمرد: 
امروز كافران از دین شما ناامید شدند، پس از آنها ترسی به دل راه ندهید و از من بترسید؛
  • امروز دین را بر شما كامل كردم؛
  • امروز نعمت خود را بر شما به پایان بردم؛
  • امروز اسلام را به‌عنوان دین جاودانی براى شما پسندیدم.
بدون شک روزی با این اوصافی که در آیه شریفه ذکر شده است، باید روز بسیار مهمی در تاریخ اسلام باشد و به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند یک روز معمولی و عادی به‌حساب آورد؛ چراکه این‌همه اهمیت براى یک روز عادى معنى ندارد. با توجه به اهمیتی که در این آیه برای این روز داده شده است، در پاره‌ای از روایات آمده است كه «بعضى از یهود و نصارى با شنیدن این آیه گفتند: اگر چنین آیه‏اى در كتاب‌های آسمانى ما نقل شده بود، ما آن روز را روز عید قرار مى‏دادیم.» (رک: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج‏4، ص263).
حال باید دید که منظور از این جملاتی که در این آیه آمده چیست؟ و آن روز با آن اوصاف عظیمی که در این آیه بیان شده است، کدام روز است؟ و چه ارتباطی با ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) دارد؟ دست‌یابی به پاسخ این سؤالات، نیازمند بررسی مضمون، محتوا، قرائن و روایاتی است که درباره این آیه وجود دارد.
دانشمندان شیعه بر اساس روایاتی که از طریق شیعه و اهل‌سنت وارد شده است، معتقدند که آیه شریفه اکمال در روز غدیر خم، بعد از خطبه رسول خدا’ و در جریان نصب امیرالمؤمنین علی× به‌عنوان جانشین پیامبر اکرم(ص)نازل شده است؛ چنانکه آیت‌الله سید على میلانى می‌نویسد: 
این آیه به این اشاره دارد که خداوند متعال با نصب علی(ع) او را به‌عنوان امام و پیشوای دینی قرار داده و از این طریق دینش را برای بندگان کامل و نعمتش را تمام کرده است. به تعبیر دیگر با نصب امیرالمؤمنین علی× به‌عنوان جانشین پیامبر’ او را مرجع دینی مسلمانان قرار داده است تا از طریق او دین خدا را فراگیرند (میلانى، نفحات الأزهار، ج‏8، ص262).
آیت‌الله مصباح یزدی نیز آیه اکمال را به‌عنوان یکی از دلایل امامت دانسته و این‌گونه استدلال می‌کند:
این آیه كه به‌اتفاق مفسرین در حجة‌الوداع و تنها چند ماه قبل از رحلت پیامبر اكرم(ص) نازل شد، بعد از اشاره به ناامیدی كفّار از آسیب‌پذیری اسلام تأكید میكند كه امروز دین شما را كامل و نعمتم را بر شما تمام كردم؛ و با توجه به روایات فراوانی كه در شأن نزول این آیه وارد شده، کاملاً روشن میشود كه این «اكمال و اتمام» كه توأم با نومید شدن كفّار از آسیب‌پذیری اسلام بوده است، با نصب جانشین برای پیامبر اكرم’ از طرف خدای متعال، تحقق یافته است؛ زیرا دشمنان اسلام، انتظار داشتند كه بعد از وفات رسول خدا’ مخصوصاً با توجه به اینكه ایشان فرزند ذكوری نداشتند، اسلام بدون سرپرست بماند و در معرض ضعف و زوال قرار گیرد؛ ولی با نصب جانشین برای وی، دین اسلام به نصاب كمال و نعمت الهی به سر حدّ تمام رسید و امید كافران بر باد رفت (مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص311).
استدلال شیعه به آیه اکمال دین، در رابطه با امامت امیرالمؤمنین علی(ع)  از جنبه‌های مختلف تمام بوده و بر استوانه‌های عقلی و نقلی استوار است. بااین‌حال مخالفین امامت امیرالمؤمنین علی(ع) و اهل‌بیت(ع) تلاش کرده‌اند که با واردکردن شبهاتی پیرامون آیه مذکور دلالت آن را بر مطلب فوق مورد تردید قرار داده و به‌زعم خودشان امامت آن حضرات(ع)  را انکار نمایند؛ ازاین‌رو در تحقیق حاضر سعی شده است؛ تا  آیه اکمال دین از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و از شبهاتی که بر این آیه شریفه گرفته می‌شود، پاسخ مناسب داده شود.  

این مقاله در جلد سوم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید