خاورشناسی و اهمّ آرای خاورشناسان در مسئله جانشینی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)

پدیده استشراق و خاورشناسی - به‌معنای اصطلاحی‌اش - از جمله پدیده‌های زائیده عصر پسارنسانسی و علی‌الخصوص قرن معاصر محسوب می‌گردد. در واقع با تحلیل این پدیده به‌صورتی عام یا در مسائل خاص، می‌توان به چگونگی نگرش اندیشمندان غربی خاورشناس، نسبت به مسائل اندیشه‌ای و چالش‌برانگیز جاری در میان مسلمانان و در کشورهای اسلامی پرداخت. 

در این میان، بررسی نظرات و آراء مستشرقان در زمینه مسائل اسلامی و به‌صورت ویژه، آراء ایشان در عرصه مسائل اعتقادی که جنبه تاریخی - اسلامی نیز دارند و خود محل زد و خوردها و مناقشات علمی میان اندیشمندان جهان اسلام شده‌اند؛ دارای اهمیتی دو چندان است.

 نویسنده در این مقاله تلاش نموده است که مسئله جانشینی پیامبر گرامی اسلام(ص)، که علاوه بر توصیفات فوق، دارای ویژگی اثرگذاری عقیدتی و کلامی در میان فریقین (اهل‌سنت و تشیع) هم می‌باشد، را با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع موجود و در دسترس - علیرغم مشکلات ترجمه‌ای و کمبود منابع - مورد بررسی قرار دهد. تلاش نویسنده در این مقاله بر آن است که مهم‌ترین نظرات مطرح‌شده از جانب مستشرقین در این زمینه را احصا نموده و به بوته نقد و تحلیل بکشاند.

کلیدواژه‌ها: أمیرالمؤمنین(ع)، جانشینی پیامبر(ص)، خاورشناسان، شبهات.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

أمیرالمؤمنین علی(ع) بدون هیچ‌گونه شک و اختلافی در میان اندیشمندان شیعه و سنی، دارای جایگاهی بی‌بدیل در عالم علم و معنویت می‌باشد. این شخصیت یگانه، مؤثر در گسترش ارزش‌های ناب اسلامی و سرسلسله‌بودن ایشان برای مذهب تشیع در میدان علم و عمل، خود باعث شده است که این شخصیت ممتاز و اجزاء زندگی ایشان تبدیل شود به یکی از موضوعات موردتوجه و اهتمام ویژه خاورشناسان. در این میان نتیجه برخورد مستشرقان و نتیجه‌گیری ایشان از تحلیل چنین شخصیت پر رمز و راز و شکوهمندی، نتایجی مختلف و در برخی احیان چندگونه بوده است:

بسیاری از آن‌ها شخصیت حضرت علی(ع) و جایگاه وی در اسلام را به‌شیوه‌ای علمی و بی‌طرفانه به تصویر کشیده‌اند و در مقابل عده‌ای دیگر به علت عدم تعمق و شناخت کافی از زبان اسلام و عدم بهره‌گیری از منابع اصیل شیعی یا حتی در برخی موارد به‌سبب عناد با مذهب تشیع یا دخالت‌دادن انگیزه‌های تبشیر مسیحی یا وجود انگیزه‌های استعماری یا با به‌کارگیری ابزارهایی چون سفرنامه و گزارش‌نامه‌نویسی، به مخاطبین، تصویری نادرست از مفهوم امامت و خلافت حضرت علی(ع) در اذهان عموم مخاطبین در جهان ترسیم نموده‌اند. نویسنده جهت آگاهی‌دادن بهتر مخاطبین گرامی، در این مقاله نسبت به نظرات مستشرقین درباره مسئله جانشینی پیامبر(ص)، ترجیح می‌دهد تا ابتدا مفاهیم کلیدی در این مسئله در زمینه خاورشناسی را از جمله تعریف آن و روش های کاربردی خاورشناسان در تحلیل مسائل را به‌صورتی موجز مورد بررسی قرار دهد.