ابعاد شخصیتی و خصوصیات برتر امام علی (علیه‌السلام) از زبان عارفان برجسته فریقین

شخصیت امام علی (ع) به‌عنوان خلیفه چهارم مذاهب اهل‌سنت و امام اول شیعیان، مورد توجه تمامی علمای فریقین قرار گرفته است و هرکدام از ایشان تلاش کرده‌اند علم خود را منتسب به امیرالمؤمنین کنند. عارفان برجسته شیعه و اهل‌سنت نیز در این میان به ذکر مطالبی درباره امام علی (ع) پرداخته‌اند و در این میان با تلاش خود توانسته‌اند قطره‌ای از دریای فضائل ناشناخته این امام همام را به جهانیان بشناسانند.

 در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و با منابع کتابخانه‌ای برخی از ابعاد شخصیتی امیرالمؤمنین امام علی (ع) مورد توجه قرار گرفته است. از نتایج تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عارفان برجسته فریقین در موارد خصوصیات برتر امام علی (ع) به موارد زیر اشاره‌کرده‌اند: قله بلندی، دارای معانی بلند، اشاره‌های لطیف، سخنان بی‌نظیر و عباراتی درباره‌ی توحید و معرفت و ایمان، غريق بحر بلا، حريق نار ولا، مقتداي اوليا و اصفيا، سر عارفان، انفاس پیغمبران، اهل جذبه، نزديکترین مردم به پيامبر، امام عالم، سر همه انبيا که اطاعت از او بر همگان واجب است، حقیقت عینیه اسم اعظم، اتم کلمات الله و خلیفة الله، مظهر تام اسم الله، بزرگ‌ترین آیه و نشانه خدا و کتاب روشن الهی، دارای ذخایر بیکرانی الهی، وصى تام رسول خدا، سرسلسله عارفان، قطب العارفین، مجسمه اولین و آخرین عرفان مثبت است. سنخ ایمان حضرت علی (ع) از نوع ایمان به شهادت است. نهج‌البلاغه‌اش معجزه گفتارى وی است.

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع)، نهج‌البلاغه، خصوصیات، عرفان، عارفان فریقین، ابعاد شخصیتی.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

شناختن انسان‌های بزرگ در بسیاری از موارد راحت و آسان است. چون با توجه به تلاش‌هایی که آن‌ها در طول زندگی خود انجام داده‌اند و با توجه به شخصیتی که در جامعه از خود بروز داده‌اند، شناخت آنان میسر است؛ اما برخی از افراد در طول تاریخ پا به عرصه وجود نهاده‌اند که نه‌تنها قابل شناخت نیستند، بلکه درباره آگاهی به عظمت این گروه هراندازه که پیش می‌رویم، به حیرت و سرگردانی ما افزوده می‌شود. ائمه معصومین (ع) از نمونه‌های بارز این گروهاند؛ بااینکه در ظاهر انسان‌هایی عادی بوده‌اند؛ اما چون جانشینان خداوند روی زمین هستند، از شخصیتی فوق بشری برخوردار هستند. شناخت چنین افرادی بسیار سخت و در مواردی ناممکن است.

 چنانچه پيامبر اکرم (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ وَ مَا عَرَفَكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ غَيْرُ اللَّهِ وَ غَيْرِي (ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج 3، ص 167)؛ اي علي! خداوند متعال را نشناخت به حقيقت شناختش جز من و تو و تو را نشناخت آن‌گونه که حق شناخت توست، جز خدا و من.» همچنین امیرالمؤمنین علی (ع) نیز درباره عظمت وجودی خود چنین فرموده است: «يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ وَ لَا يَرْقَى إِلَيَّ الطَّيْرُ» (سيد رضى، نهج‌البلاغه، ص 15)؛ 

همواره سیل‌هاى خروشان و چشمه‌هاى علم و فضیلت از دامنه کوهسار وجودم جارى است و مرغ دورپرواز اندیشه به قلّه وجود من نمی‌رسد. این تعبیر امام بیانگر این نکته لطیف و ظریف است که وجود امام، مانند کوه عظیمى است که داراى قلّه بسیار مرتفعى است که هیچ پرنده دورپروازى، نمی‌تواند به آن راه یابد.

یکی از راه‌های حرکت در مسیر شناخت امام اول شیعیان حضرت علی (ع)، نگرشی است که در طول تاریخ در میان بزرگان و دانشمندان اسلامی نسبت به امام نخست شیعیان صورت یافته است. اندیشمندان جامعه اسلامی در بسیاری از سخنرانی‌ها و کتاب‌های خود درباره شخصیت امام علی (ع) به مطالبی اشاره کرده‌اند که حاکی از توجه آنها به شخصیت آن امام همام است.

با توجه به کلماتی که اندیشمندان اسلامی درباره عظمت حضرت علی (ع) بیان کرده‌اند، می‌توانیم به گوشه ای از فضائل گسترده امام علی (ع) راه یابیم. عظمتی که در قرون متمادی سینه‌به‌سینه در میان عامه و خاصه انتقال یافته و اکنون بخشی از این کلمات در اختیار ماست.

در بسیاری از بخش‌های این مقاله با آوردن سخنان اندیشمندان اسلامی درباره حضرت علی (ع)، تلاش شده است بخشی از گفتار علمای اسلام از شیعه و اهل‌سنت جمع‌آوری شود. در این نوشتار مختصر کوشیده شده است كه به‌سوی این اقیانوس بی‌كران راه یابیم.

دیدگاهها و نظراتی كه بسیاری از گذشتگان و معاصران از مذاهب مختلف درباره امام علی (ع) اظهار داشته‌اند، مایه عظمت و سرافرازی برای صاحبان این دیدگاهها است، كه توانسته‌اند هر یك در حد توان خود، این روح بی‌كران را بشناسند و این فروغ پایدار را با چشم بصیرت خویش بنگرند و به این شعاع آسمانی با دیده اعجاب و حقیقت‌شناسی خیره شوند و با نورافكن عقل و احساسات، مردی نورانی را در خلال تاریخی تاریك و پر حوادث جستجو كنند.

تاریک اندیشان در تاریخ به وسایل گوناگون دست می‌زنند تا شاید بتوانند از گسترش این فروغ تابان بكاهند و در برابر آن، ابرهای تیره و پوشاننده‌ای به وجود آورند، مسیر به‌دوراز اخلاق و نادرستی که هم‌اکنون نیز با تلاش بسیار توسط دشمنان حقیقت به آن ادامه داده می¬شود؛ اما تلألؤ شگفت‌آور حقیقت به پهن شدن و نفوذ خود ادامه داد و اندیشه‌های بلند انسان‌های آزاد و روشنفكر را به خود جلب كرد تا در ظلمات تاریخ، سرچشمه حیات فضایل و بخشنده بقای انسانیت را بیابند. بر این اساس، دوستداران و ارادتمندان آن حضرت، به اشکال مختلف ارادت خویش را نسبت به حضرت علی (ع) اظهار داشته‌ و توانستند بخشی از فضایل آن امام همام را دریافت و بیان کنند تا از منظری دیگر بر آن حضرت بنگریم و آن بزرگوار را از زبان دیگران مورد بررسی قرار دهیم.

عرفان و تصوف از ابداعات مسلمانان نیست و در میان اقوام پیشین، مانند نصارا و وثنیه و برهمایی‌ها و بودایی‌ها نیز وجود داشته و دارد. این ریشه‌داری در تاریخ نیز ناشی از تأثیری است که دین فطری بر انسان دارد و آدمی را به‌سوی زهد و ازآنجا به معرفت نفس رهنمون می‌شود (طباطبایی، المیزان، ج ۶، ص ۱۹۳). در میان مسلمین نیز عرفان و تصوف، از عهد خلفا، به لباس زهد حضور دارد (همان، ج ۵، ص ۲۸۱)؛ لذا می‌توان گفت که تصوف اسلامی ریشه در خود اسلام دارد.

بسیاری از این دانشمندان در کتب خویش امام علی (ع) را امام العارفین دانسته و اولین کسی که عرفان اسلامی را بنیاد نهاد، ایشان نامیده‌اند. در این بخش با رجوع به اصلی‌ترین منابع عرفانی و نظرات ایشان، دیدگاه آنان درباره امام علی (ع) بیان می‌شود.

این مقاله در جلد پنجم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید