بررسی تطبیقی تأثیرپذیری شافعی از نهج‌البلاغه در مضامین اخلاقی

محمد بن ادریس شافعی، از بزرگ‌‌ترین عالمان و مجتهدان دنیای اسلام است که نام و آوازه‌‌اش در حوزه‌‌های فقه و اصول، بسی گسترده است. دیوان شافعی، دربردارنده اشعاری نغز و حکیمانه است که گزاره‌‌های نیکِ اخلاقی را فراروی خوانندگانِ خود ارائه می‌‌دهد. با بررسی این حکمت‌‌ها، آن‌چه قابل تأمّل است، شباهت‌‌های شگرف میان آن با مضامین حِکمی در نهج‌‌البلاغه است؛ به‌گونه‌ای که گویی سخنان حکیمانه حضرت علی(ع) در نهج‌‌البلاغه، بر قلب و زبان شافعی سرازیر گشته و آن را در قالب اشعاری زیبا بیان کرده است. این مقاله به شیوه‌‌ای تطبیقی ـ توصیفی، در صدد واکاوی و تحلیلِ این مشابهت‌‌هاست. از نتایج تحقیق می‌توان به این رسید که هرچند نمی‌‌توان به‌طورقطع بیان نمود که شافعی، به‌طور مستقیم از کلام حضرت علی×، اثر گرفته است؛ اما می‌توان چنین شباهت‌‌های فراوانی را نتیجه شیوع و شهرت برخی عبارات نهج‌البلاغه دانست که به‌صورت ضرب‌المثل در میان مردم رواج داشته و شافعی از آن‌ها استفاده کرده و تأثیرپذیری او از اندیشه‌ها و افکار عمومی امام علی(ع)  را نتیجه می‌دهد. از این‌رو پژوهش‌‌هایی از این قبیل، عاملی برای تقریب مذاهب و نزدیکی دل‌‌های مسلمانان شیعه و اهل سنت به یک‌دیگر است.

کلیدواژه‌ها: حضرت علی(ع) ، نهج‌‌البلاغه، شعر و نثر شافعی، حکمت، ادبیات تطبیقی.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

در این آشفته‌‌بازارِ جهان اسلام در دوره معاصر که افراطی‌‌گری و تندروی‌‌ها، غبار را بر چهره نابِ اسلام گسترانده است، گذری بر اندیشه‌‌های مردان بزرگ و عالمانِ سترگ اسلامی، خالی از فایده نخواهد بود. شافعی،  یکی از همین اندیشمندان و عالمان طرازِ اول اسلام است که با اندیشه‌های ژرف و دیدگاه‌‌های ظریف خود، مکتبی فقهی و اخلاقی را برای آیندگان بنا نهاد که پس از وفاتش بسیاری، از پیروان آن شدند. شافعی از یک‌سو، فقیهی والا بود که قاموس فقهی‌‌اش «الأم»، طلایه‌‌دار فقه و فقاهت در زمانش شد؛ و از دیگر سوی، با تدوین «الرساله»، سنگ بنای علم اصول فقه را برای شافعیان و مذهب شافعیه پی‌‌ریزی کرد؛ اما در فراسوی فقه و اصول، محمد بن ادریس شافعی، شاعری توانمند و حکیم بود که مفاهیم اخلاقی، تربیتی و اعتقادی را در قالب اشعاری نغز و جذاب عرضه نمود. حکمت‌‌ها و درون‌‌مایه‌‌های اخلاقی و تربیتی در اشعار شافعی، برخاسته از اندیشه‌‌های والای دینی و اسلامی اوست؛ این اندیشه‌‌ها از سوی دیگر بازتابی از افکار اصحاب رسول خدا| است که حضرت علی(ع)  ازجمله آن‌هاست. در این پژوهش، از گذرگاهِ ادبیات تطبیقی، به بررسی شباهت‌‌های مضمونی در سروده‌‌های اخلاقی شافعی و نهج‌‌البلاغه خواهیم پرداخت.

این مقاله در جلد ششم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید