بررسی تطبیقی دلالت مصداقی امام مبین در سوره یس بر امام علی (ع)‌ از منظر فریقین

«امام مبین» در آیه‌ {إِنّا نَحْنُ نُحْی اَلْمَوْتى وَنَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَآثارَهُمْ وَكُلَّ شَیءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ} (یس/12) از جمله عبارات قرآنی است که میان مفسران شیعه و سنی محل تضارب آراء گوناگون گردیده است. کتاب مبین، لوح محفوظ، ام‌الکتاب، صحیفه‌ اعمال، علم الهی، مثل و نمونه، امام جمع، قضاء الهی، انسان کامل و امام معصوم به‌‌ویژه امام علی‌ علیه السلام از جمله مصادیقی است که فریقین برای «امام مبین» ارائه کرده‌‌اند. 

آنچه اهمیت پرداختن به مصداق‌‌شناسی «امام ‌مبین» در این آیه را روشن می‌کند، قابلیت دلالت این آیه‌ شریفه بر بیان فضیلتی بزرگ و مقامی بلند برای علی علیه السلام است؛ چرا که به نظر بسیاری از مفسرین شیعی، حضرت علی علیه السلام یا به عنوان تفسیر آیه و یا به عنوان بطن و اشاره و یا بر اساس قاعده‌ جری و تطبیق، مصداق امام مبین است که وجود همه‌ اشیاء به نحوی در وجود او برشمرده و احصاء گردیده است. 

بی‌تردید چنین ویژگی‌ای نشان‌‌دهنده عظمت وجودی ایشان در ساختار خلقت می‌‌‌باشد. از طرفی این تبیین از «امام مبین» مؤیداتی در برخی تفاسیر اهل سنت به همراه دارد که این مسئله نیز خود ضرورت پرداختن بیشتر به شناسایی مصداق «امام مبین» در سوره یس را به گونه‌‌ای تطبیقی روشن می‌کند

. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، با رویکرد تطبیقی و پس از بررسی آراء گوناگون شیعه و سنی و واکاوی دلالت روایات فریقین در این زمینه، روشن شد که چگونه ممکن است میان برخی اقوال در تبیین مصداق امام مبین جمع نمود و چگونه می‌توان علی علیه السلام را مصداق ظاهر آیه و نه حتی بطن آن دانست.

کلیدواژه‌ها: قرآن، امام علی علیه السلام، دلالت مصداقی، امام مبین، مصداق‌‌شناسی امام مبین، تفسیر تطبیقی امام مبین.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و به صورت تطبیقی میان آراء مفسران شیعه و سنی و روایات شیعه و سنی، به مصداق‌‌شناسی امام مبین یا همان مقتدای روشنگر که همه چیز در او احصاء شده است، در آیه 12 سوره یس می‌پردازد.

 این مقاله درصدد است تا بدین وسیله، دلالت مصداقی مفهوم کلی امام مبین بر یک یا چند مورد از مصادیق مطرح شده ذیل آیه شریفه پیرامون امام مبین را روشن نماید؛ میان برخی اقوال جمع نموده و چگونگی امام مبین بودن علی علیه السلام و ائمه(علیهم السلام) را بر اساس ادله نشان دهد.

 برای دستیابی به چنین هدفی، آراء مفسران فریقین و دلالت روایات فریقین بررسی می‌‌گردد. اهمیت این پژوهش از آن‌جا روشن می‌گردد که مفسران شیعه و سنی در مصداق‌‌یابی برای امام مبین دچار چالش شده از طرفی میان امام مبین با ام‌‌الکتاب (زخرف/4؛ رعد/39) و کتاب مبین (مائدة/15؛ أنعام/59؛ یونس‌/61؛ هود/6؛ نمل/1 و 75؛ سبأ/3) و لوح محفوظ (بروج/22) شباهت معنایی دیده‌‌اند و از طرف دیگر با سیاق آیه و روایات بسیاری که در ذیل آیه و یا مرتبط با آیه وجود دارد، مواجه شده‌‌اند. 

در نتیجه آراء متعددی در این زمینه از سوی مفسران اظهار گردیده و از آن‌جا که یکی از مصادیق مطرح شده برای «امام مبین» حضرت علی علیه السلام می‌‌‌باشد، بررسی دلالت مصداقی این آیه‌ شریفه، اهمیت دوچندان نیز یافته است.

 روش پژوهش در این مقاله، بررسی تطبیقی آراء فریقین به نحو تحلیلی و انتقادی می‌باشد. روش جمع‌‌‌آوری اطلاعات و داده‌ها در این تحقیق، مراجعه به اسناد و منابع نوشتاری است. برای استفاده بهتر و دقیق‌تر از منابع اسلامی و نظرات مفسران قرآنی و همچنین استفاده از امکاناتی که رسیدن به اهداف این نوشته را تسریع می‌کند، از سامانه‌های رایانه‌ای و نرم‌‌‌‌افزارهای علمی که در این زمینه تولید شده نیز استفاده شده است. علاوه بر آنچه بیان شد، روش پژوهش این مقاله به سبب استفاده هم‌زمان از رجوع به ثقلین و آثار مفسران قرآن، آمیزه‌ای و تلفیقی نیز می‌‌‌باشد.