بررسی مفهوم و مصداق آیه مَن عِندَهُ عِلمُ الکتاب
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امیرالمومنین امام علی(ع) در روزهای چهارشنبه25 دیماه (افتتاحیه کنگره در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان) و اختتامیه کنگره 26 دی 1398 در موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) برگزار گردید. دبیر خانه کنگره از تاریخ دهم خرداد الی 30 آبانماه شروع به اعلام فراخوان و دریافت آثار در ۳۴ محور در بخشهای مقاله(475اثر)-پایان نامه(69اثر)-کتاب(131اثر)-شعر(305اثر)- هنرهای تجسمی (102اثر)انجام داد.در مجموع ۱۰۸۲ اثر به دبیرخانه کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع) ارسال شد. بعد از ارزیابی اولیه، و نهایی و معرفی آثار برگزیده مقالات منتخب در کتاب کنگره مقالات منتشر شد.
چکیده
مصداق‌شناسی آیه {مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ} (رعد/43)، ازجمله موضوعاتی است که میان مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت، مورد اختلاف واقع شده است. مفسران شیعه مصداق این آیه را حضرت علی(ع) می‌دانند، اما مفسران اهل سنت، خداوند، عبدالله بن سلام، عالمان یهود، نصارا و مؤمنان را مصادیق آن دانسته‌اند. از آن‌جایی‌که یکی از ویژگی‌های قرآن کریم، پیوستگی و ارتباط موضوعی آیات یک سوره است. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا به بررسی مفهوم و کشف مصداق {مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ} در سوره رعد پرداخته شد. به این منظور موضوعات مطرح‌شده در آیات سوره رعد و جهت‌گیری‌ها مورد بررسی قرار گرفت و طبق اطلاعات حاصل از آن‌ها، مشخص گردید که انسجام معنایی، هم‌آهنگی و ارتباط موضوعات مطرح‌شده در آیات سوره رعد، سیاق درون خود آیه موردبحث و هم‌چنین تطبیق و دلالت آیاتی از سور دیگر قرآن، همگی بیانگر این واقعیت است که مصداق صحیح و قابل تطبیق با آیه شریفه، حضرت علی(ع)می‌باشد.
كلیدواژه‌ها: سوره رعد، مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ، امام علی(ع)، تحلیل محتوا، وحدت موضوعی، مفسران فریقین.
فهرست مطالب (مشاهده متن)
مقدمه
پیوستگی و انسجام متن قرآن از لحاظ محتوایی در بین مفسران فریقین پیشینه‌ای دیرین دارد. ازجمله مفسران شیعه که به بررسی پیوستگی و كشف محور سور اقدام نمود، صاحب تفسیر مجمع‌البیان مرحوم طبرسی است که در ذیل عنوان «النظم» با برقراری ارتباط یك آیه با آیه یا آیات قبل از خود، سعی در ارائه انسجام معنایی این آیات با یك‌دیگر دارد و جایگاه این آیات را در مجموعه آیات مشخص می‌سازد (رک: طبرسی، مجمع‌البیان، ج1، ص75).
وی در برقراری ارتباط بین آیات، از شیوه ارتباط معنایی آیات با یك‌دیگر بهره می‌برد. طبرسی با یافتن نقاط مشترك هر آیه یا قسمتی از سوره با موضوع اصلی سوره، به ذكر ارتباط آن‌ها با موضوع می‌پردازد كه خود نوعی از برقراری پیوستگی میان آیات است (همان، ج2، ص83ـ 82).
علامه طباطبایی نیز در تفسیر تمامی سوره‌ها، آیات هم‌سیاق را كنار یك‌دیگر قرار می‌دهد و به موضوعاتی كه در هر دسته وجود دارد، اشاره می‌کند. علامه در دسته‌بندی آیات، به ارتباط لفظی و معنایی و حتی اسلوبی آیات توجه دارد، اما معیار اصلی علامه در تقسیم‌بندی آیات سوره، سیاق معنایی آن‌هاست.
از مفسران دیگری كه به رهیافت دسته‌بندی آیات برای كشف غرض توجه نموده‌اند می‌توان افرادی مانند بقاعی در تفسیر «نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور»، محمد طاهر بن عاشور در تفسیر «التحریر والتنویر»، عبدالله محمود شحاته در «اهداف کلّ سوره و مقاصدها فی القرآن‌الکریم» و محمدتقی مدرسی در تفسیر «من هدی القرآن» را نام برد (ر.ک: خامه گر، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، ص4ـ25).
توجه به قراین در فهم آیات قرآن نقش بسیار مهم و اساسی دارد.
«آیات قرآن دارای قراین کلامی است که گاهی در آیه قبل و گاهی در آیه بعد و حتی گاهی در سوره دیگر یافته می‌شود و بدون توجه به این قراین، مفاد واقعی آیات به دست نمی‌آید» (مصباح یزدی، معارف قرآن، ج1، ص9).
روش عقلای عالم نیز بر این است که برای فهم صحیح کلام گوینده، تمام قرائن کلام را در نظر می‌گیرند. اگر بخواهیم مقصود کلام قرآن را به‌درستی بفهمیم، باید با انواع مختلف قرائن آشنا باشیم. با توجه به این‌که فصاحت و بلاغت یکی از شاخصه‌های قرآن کریم است و انواع گوناگونی از قرائن در آن استفاده شده است، ندانستن آن موجب ایجاد نقص در فهم و تفسیر آیات مىشود. بسیاری از خطاها و نقصان‌هایی كه در تفسیر به وجود آمده، به دلیل عدم توجه کافی به قرائن است.
از آن‌جایی‌که معتقدیم هر سوره یک خط واحدی را پیگیری می‌کند،
تحقیق حاضر در صدد بررسی چگونگی پیوستگی محتوایی متنی آیه {مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ} در درون خود آیه و ارتباط آن با سایر آیات سوره رعد است. لذا با روش تحلیل محتوایی و پیوستگی آیه فوق و ارتباط آن با سایر آیات سوره مورد بررسی قرار گرفت تا مشخص شود منظور از مصداق واقعی آیه شریفه {مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ} چه کسی است؟ بررسی و اثبات این مدعا در این آیه شریفه به‌عنوان نمونه، می‌تواند حاكی از وجود هم‌آهنگی و پیوستگی متنی آیات قرآن کریم در كل سوره‌های قرآن و هم‌چنین نقضی بر ادعای عدم پیوستگی آیات سور قرآنی باشد.
این مقاله در جلد دوم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع) موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید
