بررسی تطبیقی آیه شراء با تأکید بر تفاسیر معاصر در بنگلادش عبداللّه

چکیده

یکی از آیاتی که مقام و منزلت والای امیرالمؤمنین امام علی(ع)را نشان می‌دهد، آیه شراء است. این آیه در شب هجرت خاتم‌النبیین حضرت محمد مصطفی| از سرزمین مکه مکرمه به سمت مدینه منوره نازل شده است که نزد مفسران فریقین به‌عنوان آیه شراء معروف و مشهور شده است.

 در این آیه شریفه خدای متعال شجاعت، فداکاری و ازخودگذشتگی آن حضرت را با یک جمله کوتاه اما پرمحتوا بیان فرموده است.

 در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به مباحث مربوط به شأن نزول و مصداق آیه شراء از دیدگاه مفسران شیعه و اهل‌سنت پرداخته‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد اگرچه آیه شراء در رابطه با داستان لیلةالمبیت نازل شده است و مصداق اکمل و اتم این آیه فقط امیرالمؤمنین است ولی هیچ مانعی ندارد که اصحاب دیگر پیامبر| نیز ازجمله ابوذر غفارى، جندب بن سكن و صهيب بن سنان می‌توانند مصداق این آیه باشند. باوجوداینکه این آیه مقام، منزلت و فضیلت امام علی(ع) را بیان می‌کند، با عمومی بودن آن هیچ منافاتی ندارد. چون هم روایت امام علی(ع) و هم قاعده جری و تطبیق دلالت می‌کند که مصادیق آیه شراء مانند ماه و خورشید در جریان است. ازاین‌رو تا روز قیامت این آیه مصادیق متعدد به خود می‌گیرد. 

کلیدواژه‌ها: قرآن، امام علی×، آیه شراء، مصداق آیه شراء، تفسیر تطبیقی، تفاسیر بنگلادش.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

بر اساس حدیث ثقلین ما برای نجات از گمراهی باید به قرآن و اهل‌بیت(ع) چنگ بزنیم. خدای متعال برای نشان دادن مقام و منزلت این اهل‌بیت عصمت و طهارت ازجمله امام علی× آیات متعدد در قرآن مجید نازل فرموده است، مانند آیه تطهیر، آیه ولایت، آیه مودت، آیه اکمال، آیه تبلیغ و... خدای متعال برای تکمیل این پروژه در کنار این‌همه آیات یک آیه دیگر نیز در شب هجرت خاتم‌النبیین حضرت محمد مصطفی| از سرزمین مکه مکرمه به سمت مدینه منوره نازل کرد که نزد مفسران فریقین به‌عنوان آیه شراء معروف و مشهور است. در این آیه شریفه خدای متعال شجاعت، فداکاری و ازخودگذشتگی آن حضرت را با یک جمله کوتاه؛ اما پرمحتوا بیان فرمود. خدای متعال در آیه شراء هم عمل آن حضرت را با بهترین کلمات و مثال و هم هدف ایشان از این عمل شجاعانه را با بالاترین هدف یک انسان بیان نمود. 

قابل‌توجه اينكه در این آیه شریفه فروشنده «انسان» و خريدار خدا و متاع «جان» و بهاى معامله خشنودى ذات پاك اوست. درحالی‌که در موارد ديگرى بهاى این‌گونه معاملات را بهشت جاويدان و نجات از دوزخ ذكر كرده است. مثلاً مى‏فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ» (توبه/ 111)؛ «خدا از مؤمنان جان‌ها و مال‌هایشان را خريدارى مى‏كند كه بهشت از آن آنها باشد، در راه خدا پيكار مى‏كنند مى‏كشند و كشته مى‏شوند». 

شايد به همين جهت است كه آيه موردبحث با كلمه «من» تبعيضيه (وَمِنَ النَّاسِ) شروع شده، يعنى تنها بعضى از مردم هستند كه قادر هستند به اين كار فوق‌العاده دست بزنند؛ و تنها بهايى را كه براى ايثار جان طالب باشند، همان خشنودى خدا بوده باشد، ولى در آيه 111 سوره توبه كه در بالا آورديم، همه مؤمنان به معامله با خدا، در برابر بهشت جاويدان دعوت‌شده‌اند (مكارم شيرازى، تفسیر نمونه، ص80).

خدای متعال در آیه 207 سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ» و از مردم كسى است كه جانش را در طلب خشنودى خدا مى‏فروشد و خدا نسبت به بندگان مهربان است. 

اهمیت بحث مربوط به آیه شراء ازآنجا روشن می‌شود که عده‌‌ای از مفسران شیعه، از اصحاب پیامبر| فقط امام علی× را به‌عنوان مصداق این آیه قبول دارند و اصحاب دیگر مانند ابوذر غفارى، جندب بن سكن و صهيب بن سنان را به‌عنوان مصداق این آیه قبول ندارند. از طرف دیگر برخی از مفسران اهل‌سنت در وادی مخالف افتادند و اسم مبارک امام علی(ع) را که مصداق اکمل و اتم آیه شراء است، کاملاً حذف کردند و با ذکر مصادیق دیگری اکتفا نمودند که این نوع برخورد آنان با آیه شراء بیانگر تعصب کورکورانه آنان است. از این‌رو شایسته است که در این موردبحث شود تا حقیقت برای همه روشن شود.

جلد اول

جلد دوم

جلد سوم

جلد چهارم

جلد پنجم

جلد ششم

جلد هفتم

جلد هشتم

جلد نهم

جلد دهم

جلد یازدهم

جلد دوازدهم

جلد سیزدهم

جلد چهاردهم