استناد امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به خطابه و واقعه غدیر در مقابل مخالفان

از نصوص متعدد بر امامت و خلافت بلافصل حضرت علی (علیه السلام)‌ خطابه‌ای است که پیامبر اکرم| در منطقه غدیر خم و در حجة‌الوداع ایراد فرمودند؛ صراحت الفاظ رسول خدا| بر جانشینی امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ در این خطبه و شرایط خاص ایراد آن، اهمیت این نص را نسبت به سایر نصوص دو چندان ساخته است. در این میان آن‌چه نسبت به این واقعه و خطابه مغفول مانده است، استناد و احتجاج امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ نسبت به آن است که با بررسی اسناد روایی و تاریخی روشن می‌شود، ایشان در موقعیت‌های متعدد و حساس تاریخی ـ سیاسی نسبت به این واقعه تاریخی و موضعی از خطبه پیامبر اکرم(ص) در این روز احتجاج داشته‌اند که این استناد‌ها پاسخ‌گوی برخی شبهات همچون برداشت‌های مختلف از واژه مولی و نیز تشکیک نسبت به حضور امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ در این واقعه خواهد بود.

 در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد حدیثی به بررسی مستندات روایی سخنان امام علی (علیه السلام)‌ درزمینه خطبه غدیر پرداخته شده است. از نتایج تحقیق می‌توان به اسناد شانزده‌گانه‌ای اشاره کرد که از منابع روایی و تاریخی شیعه و اهل سنت در احتجاج امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ به رخ‌داد غدیر و خطبه آن به دست آمده است و روشن است که خلاف تصور موجود و شبهه‌ای که صاحب تفسیر المنار مطرح ساخته است، نه‌تنها ایشان نسبت به بازپس‌گیری حق مسلّم خویش نسبت به جانشینی پیامبر اکرم| سکوت نکرده‌اند؛ بلکه در موارد متعدد و مواضع حساس و تأثیرگذار تاریخی پیش از خلافت ظاهری و پس از آن به‌صورت شفاهی و مکتوب با یادآوری روز غدیر و استناد به کلام رسول خدا| در آن روز، همگان را به عمل به فرمان الهی و دستور نبی مکرم اسلام دعوت کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها: امام علی (علیه السلام)‌، امامت، غدیر، خطبه غدیر، احتجاج.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

یکی از نصوص صادر شده از سوی پیامبر اکرم| درباره امامت و ولایت حضرت علی (علیه السلام)‌ خطابه غدیر است که در هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجرت و پس از مراسم حجة‌الوداع توسط ایشان ایراد گردید، هرچند پس از گذشت ساعتی از فقدان رسول خدا| این خطابه از یادها رفت و شد آن‌چه در سقیفه شد.

این خطابه و بخش‌هایی از آن در میراث مکتوب روایی و تاریخی شیعه و بسیاری از منابع اهل تسنن ضبط شده و برجای مانده است، اما آن‌چه پس از گذر از قرن‌ها از غصب حق روشن امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ و تغییر مسیر جریان تاریخی امامت و ولایت پس از فقدان پیامبر اکرم| اذهان را به خود مشغول می‌سازد، این سؤال است که آیا حضرت علی (علیه السلام)‌ در دوران بیست و پنج ساله خلفا و در زمان خلافت خودشان به این سند معتبری که با هزاران شاهد در اختیار داشتند در برابر غاصبان خلافت و دیگر مسلمانان احتجاج کرده‌اند یا خیر؟ و اگر این احتجاج صورت پذیرفته ایشان در چه شرایطی به این خطابه استناد کرده‌اند؟ 

یافتن پاسخ این دو پرسش، در حقیقت پاسخ به برخی شبهات پیرامون این جریان هم خواهد بود، از آن جمله عدم استناد امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ به حدیث غدیر در سقیفه و شورای خلافت که از سوی رشید رضا مطرح شده است (رشید رضا، المنار، ج‌6، ص‌466)، برداشت‌ها و تعابیر متفاوتی که از واژه «مولی» در خطبه غدیر صورت گرفته است (ن.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج‌12، ص‌383) و هم‌چنین دیدگاهی که در صدد بیان عدم حضور امیرالمؤمنین (علیه السلام)‌ در حجةالوداع و روز غدیر خم است (ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج‌5، ص‌227).

اهمیت این بررسی از آن‌جاست که از دلائل سبب‌ساز ادامه حیات یک جریان یا واقعه تاریخی پس از گذشت سال‌ها، استناد مکرر کسانی است که آن واقعه به ایشان مربوط می‌شود و شهادت گرفتن و تداعی مجدد آن در یاد حاضران و شاهدان آن واقعه است؛ یکی از راه‌‌های زنده ماندن رخ‌داد غدیر احتجاج کسی است که تمام آن رویداد به وجود او شکل گرفته است و این مقاله درصدد بازیابی خطابه غدیر در میان سخنان امام علی (علیه السلام)‌ و احتجاج ایشان به آن در میان منابع روایی و تاریخی شیعه و اهل تسنن است.

این مقاله در جلد سوم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید