شناخت اسلام از زبان امام علی(علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه

خداوند متعال اسلام را دینی کامل، خاتم و جامع بر رسول گرامی| برای هدایت و سعادت دنیوی و اخروی بشر فرستاد و قرآن را کتاب آسمانی آن قرار داد. بی‌تردید یکی از لوازم مهم، ضروری و اساسی در باز خوانی ابعاد شخصیتی امام علی(ع) توجه به عناصر سه گانه اسلام، رسالت و قرآن می‌باشد. از سویی مسلمانان نسبت به شناخت درست، دقیق و کامل اسلام وظایفی دارند که در ابعاد شناختی و هم‌چنین رفتاری هر مسلمان آشکار می‌گردد و موجبات تعمیق، استواری و تداوم عنصر ایمان فرد می‌گردد. 

بخشی از رسالت دانشی مسلمانان، جست و جوگری شناخت اسلام برحسب منابع معتبر، هم‌چون پیامبر اسلام و اهل بیت گرامی ایشان می‌باشد. کلمات و جملات امام علی× منبعی ارزشمند درموضوعات مختلف هم‌چون «شناخت اسلام» می‌باشد. نهج‌‌البلاغه همانند قرآن دائره‌ المعارف عظیمی است که یک دوره کامل اسلام شناسی است و لیکن پژوهش حاضر با تکیه بر کاربرد واژه «اسلام» در نهج‌البلاغه و با هدف «توصیف، معرفی و شناخت سیمای اسلام از زبان امام علی× در نهج‌البلاغه» خواهد بود. 

در این پژوهش به چیستی توصیف اسلام با دید کلیت اسلام از دیدگاه امام علی× تکیه شده و فارغ از بررسی جهت گیری آن حضرت در زمینه اصول دین و هم‌چنین فروع دین خواهد بود. نوع پژوهش بر اساس «استفاده از منابع موجود» (مطالعه اسنادی) و روش گردآوری اطلاعات «روش تحلیل محتوا» در نظر گرفته شد. بر اساس بررسی و مطالعه دقیق هشت منبع و فهرست‌های موضوعی نهج‌البلاغه در مجموع تعداد 37 مورد (عنوان) استخراج و شناسایی گردید. شناخت اسلام در نهج‌البلاغه به تفکیک خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها انجام گرفته است. 

کلید واژه‌ها: امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، شناخت اسلام، تحلیل محتوا.

نسبت بین اسلام و امام علی(ع)،؛ نهج‌البلاغه در بستر فرهنگ اسلامی

اسلام دینی کامل و جامع است که به قطع و حتم می‌توان به‌ آن افتخار نمود. بی‌شک وظیفه هر مسلمانی کسب شناخت درست، دقیق و کامل نسبت به دین اسلام است. تحقق این وظیفه در ابعاد شناختی و رفتاری هرمسلمانی تجلی می‌یابد. آگاهی نسبت به حقانیت و کلیات دین اسلام موجبات تعمیق، استواری و تداوم عنصر ایمان فرد می‌گردد. از سویی دیگر در وجوه مختلف رفتارهای افراد آشکار می‌گردد. کسب آگاهی و شناخت اسلام  امری فردی و درونی نبوده و اثرات آن در زندگی افراد (خواه ناخواه) آشکار می‌گردد.

 روش‌های دقیق، درست و مناسب کسب شناخت اسلام زمینه ساز آشکاری این اثرات خواهد بود. سخنان گهربار بزرگان دین، منبعی ارزشمند در این خصوص میباشد. بخشی از رسالت دانشی مسلمانان، جستجوگری شناخت اسلام برحسب منابع آن، هم‌چون پیامبر اسلام و اهل بیت گرامی ایشان می‌باشد. امام علی× خود سبقت گیرنده به اسلام بود. ایشان در دامن مقام رسالت بزرگ شده، شاهد نزول وحی بوده و سبقت ایشان در اسلام مورد اتفاق تمامی اندیشمندان شیعه و اهل سنت است. کلمات و جملات امام علی× منبعی ارزشمند در موضوعات مختلف هم‌چون «شناخت اسلام» می‌باشد.

به گواه تاریخ، حضرت علی(ع)، دارای شخصیتی ممتاز و برجسته بود که او را از سایرین متمایز می‌کند. از سویی آن حضرت آن گونه که باید شناخته نشده و بسیاری از زوایای شخصیتی وی در لابه‌لای ورقه‌های تاریخ پنهان مانده است. با نگاهی به آنچه که در مورد وی گفته و نوشته شده است، متوجه می‌شویم که علم آن حضرت بیش از هر چیز دیگر شگفتی و اعجاب دیگران را برانگیخته است. علمی که پس از گذشت سالیان متمادی، راهنمای بسیاری از علما و اندیشمندان درحوزه‌های مختلف ادبی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حکومتی شده و بازار پژوهشی آنان را رونق بخشیده است.

نهج‌البلاغه تجلی‌گاه بارز و مشخص کلمات و جملات امام علی(ع) است که منبعی ارزشمند و معتبر برای کسب شناخت در خصوص اسلام می‌تواند مورد استناد قرارگیرد. زیرا که سخنان آن جدا از کلام خدا نیست و یکی از راه‌هایی است که به صراط مستقیم الهی می‌رسد و خوانندگان خود را به رستگاری می‌کشاند. نهج‌البلاغه را «اخ القرآن» نامیده‌اند زیرا از نظر مضامین و معارف از قرآن تأثیر پذیرفته است. تنوع موضوعات نهج‌البلاغه همانند تنوع موضوعات قرآنی گوناگون و گسترده است. نهج‌البلاغه همانند قرآن دائره‌المعارف عظیمی است که از موضوعات مادی و معنوی، طبیعت و ماوراء الطبیعه، اجتماعی، سیاست، عقیده، خلقت و آفرینش، راه زندگی، وصول به سر منزل مقصود، تاریخ و عبرت‌ها تربیت و تعلیم، حکمت وموعظه، ‌مدیریت و حکومت، عدالت و انسانیت و ... سخن به میان آورده است. این کتاب به گواه بسیاری پس از قرآن زیباترین و برترین تجلی بلاغت است و به برادر کوچک قرآن نامیده شده است. نهج‌البلاغه امروزه بیشتر به جهت مباحث گسترده توحیدی، اجتماعی، اخلاقی، تاریخی و سیاسی آن در نزد مسلمانان حائز اهمیت است و تاکنون بسیاری از عالمان شیعه و سنی آن‌را شرح نموده‌اند.

نوشتار حاضر با تکیه بر کاربرد واژه «اسلام» در نهج‌البلاغه توجه دارد. در این بررسی به چیستی توصیف  کلیت اسلام از منظر امام علی(ع)، تکیه شده است و فارغ از بررسی جهت‌گیری آن حضرت در زمینه اصول دین (توحید، نبوت ومعاد) و هم‌چنین فروع دین خواهد بود. امام چه تصویری از اسلام در حالت کلی و عمومی، فارغ از مباحث اصول و فروع  دین اسلام ارائه داده است؟

فهرست مطالب (مشاهده متن)

این مقاله در جلد چهارم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید