واژه‌شناسی تسبیح و معناپژوهی تنزیه الهی در لسان قرآن ونهج‌البلاغه

«تسبیح»، «سبح» و «یسبح» و مشتقات آن، در قرآن و نهج‌البلاغه به «پاک و منزه است خدایی که ...» ترجمه شده‌ و اغلب در تفاسیر و شروح، به ارتباط این عبارات با عبارات بعدی توجه نشده است.

 در این پژوهش با روش مفهوم‌شناسی این واژه و سنجش آن با کلیدواژه‌های موجود در سیاق کلام، به تحلیل‌های فقه‌الحدیثی افزون‌تری از متون نهج‌البلاغه دست می‌یابیم. 

در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به ارتباط عبارات دلالت کننده بر تسبیح با مراتب ترک غیرخدا، حمد خدا و پرستش بر اساس محبت خداوند در متون نهج‌البلاغه خواهیم رسید. از مهم‌ترین نتایج این تحقیق، این است که «تسبیح» در فرهنگ وحی به چهار معنای صلاة، استثناء، نور و تنزیه آمده است که بیشتر در معنای چهارم اصطلاح شده و به «اقرار به نزاهت و پاکی خداوند» معنا می‌شود. 

برای تسبیح چهار مقامِ تفریق، نفض، ترک و رفض را برشمرده‌اند که هرکدام با مراتب چهارگانه تخلیه فکر، قلب، جوارح و زبان، آمادگی برای تحمید و ستایش خدا را ایجاد می‌کنند و بر این اساس، تحمید مقام تحلیه و آراستگی فکر، قلب، جوارح و زبان بر یکتایی، پرستش و محبت خداوند خواهد بود. آنچه از سخنان امام علی (علیه السلام)‌  در نهج‌البلاغه با «الحمدلله» آغاز شده و سپس هریک از مقامات تسبیح (تفریق، نفض، ترک و رفض) که آمده، دلالت بر حمدی می‌کند که برخاسته از آن نوع از تسبیح است. 

کلیدواژه‌ها: قرآن، نهج‌البلاغه، تسبیح، تنزیه، توحید.

«تسبیح» پاک و منزه شمردن خداوند از هرگونه عیب و نقصی است که به «پاک و منزه است ...» ترجمه می‌شود. این عبارت، تنها یک آغاز موحدانه در سخن و سخن‌وری یا یک مسئله کلامی صرف نیست و در حقیقت، تخلیه و زنگارزدایی از عقیده، فکر، قلب، زبان و عمل شمرده می‌شود. هدف از این پالایش، جایگزین شدن حمد، ستایش و محبت خدا در مقام فکر، ذهن، قلب، زبان و عمل است که با عنوان «تسبیح وجودی» از آن یاد می‌کنیم. 

در اثبات مفهوم وجودی داشتنِ تسبیح، ابتدا دلیل نقلی برداشت وجودی از مفاهیم تسبیح در نهج‌البلاغه که همان آیات قرآن است، تحلیل می‌شود و در ادامه، نمونه‌ای را از نهج‌البلاغه ذکر می‌کنیم.

جلد اول

جلد دوم

جلد سوم

جلد چهارم

جلد پنجم

جلد ششم

جلد هفتم

جلد هشتم

جلد نهم

جلد دهم

جلد یازدهم

جلد دوازدهم

جلد سیزدهم

جلد چهاردهم