روش‌های تربیت عقلانی از دیدگاه نهج‌البلاغه

در سیره ائمه اطهار (علیهم السلام)  به عنوان رهبران دینی و سیاسی جامعه مسلمانان، چند اصل زیربنایی وجود دارد که به اندیشه و تفکرات آنان قوام بخشیده و عامل توسعه علمی ـ فرهنگی حکومت و جامعه اسلامی است. 

یکی از این اصول که در این پژوهش به آن پرداخته شده، اصل تعلیم و تربیت است. از آن‌جا كه تعليم و تربيت يكی از مسائل مهم در موفقيت ملت‌‌‌هاست، اين مقاله در پی آن است كه سبك زندگی انسان‌‌سازی را با توجه به متون و دستورات اسلامی ارائه دهد.

 روش پژوهشی در اين مقاله، کیفی و بر اساس الگوی تحلیل محتوا بوده و هدف از آن، بررسی وجوب تربیت عقلانی انسان، با توجّه به منابع کهن اسلامی و به‌‌خصوص شیعی و ارائه روش‌‌هایی کاربردی برای دستیابی به این امر مهم می‌‌‌باشد. نویسنده کوشیده است تا ارزش و اهمیت تربیت عقلانی و روش‌‌های رسیدن به این امر مهم را طبق دستورات و موازین دینی و سخنان امام علی× مورد ارزیابی قرار دهد. 

از جمله روش‌‌های تربیت عقلانی می‌‌‌توان به روش الگویی، روش موعظه، روش استدلالی، روش مطالعه و علم آموزی و روش تشویق اشاره کرد. 

کلیدواژه‌ها: اسلام، امام ‌علی(ع)، تربیت عقلانی، روش‌‌های تربیت عقلانی، نهج‌البلاغه.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

يك اصل اساسی در سيره و رفتار دينی، سياسی و اجتماعی پيامبران و امامان شيعه (علیهم السلام) ، توجّه آنها به تعليم و تربيت مردم است. تعلیم و تربیت در اسلام، با نزول اولین آیات وحی بر پیامبر اکرم| آغاز و با خطاب (قْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ  عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ) (علق/3ـ5) منشأ و مشیّت الهی به خود گرفت.

 در این آیات اولیه بر دو عنصر بنیادین تعلیم و تربیت، یعنی کسب علم و دانش از یک سو و تعالی روح و کمال انسانی از سوی دیگر تأکید می‌‌‌شود (صلیبی، «تربیت از دیدگاه نهج‌البلاغه» نامه علوم انسانی، ش5). از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره)، اسلام، قرآن، انبیا و ائمه (علیهم السلام)  همگی در تربیت انسان نقش مهمی دارند. برای مثال: قرآن کتاب تربیت و انسان‌سازی است. اسلام و مکتب توحیدی می‌تواند انسان را در همه ابعاد وجودی‌اش تربیت کند. انبیاى خدا براى این مبعوث شدند که آدم تربیت کنند؛ انسان بسازند؛ بشر را از زشتی‌‌ها، پلیدی‌‌ها، فسادها و رذایل اخلاقى دور سازند و با فضایل و آداب حسنه آشنا کنند (خمینی، جهاد اکبر یا مبارزه با نفس، ص24).

 حضرت امام خمینی(ره) پیرامون اهمیت تعلیم و تربیت بارها به این موضوع اشاره دارند که گرفتاری همه ما برای این است که تزکیه و تربیت نشده‌ایم. در اهمیت تربیت همین بس که ایشان غایت بعثت انبیا را تعلیم و تربیت انسان‌‌ها دانسته‌اند (همان، ص391) در شیوه زندگی پیامبر و ائمه اطهار (علیهم السلام)  نمونه‌‌های بسیاری هست که دلیل بر اهمیت تربیت و عقل است. قرآن کریم در آیه 22 سوره انفال بر اهمیّت این موضوع اشاره داشته و می‌‌‌فرماید: (إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ)؛ بدترین موجودات آنهایی هستند که تعقل نمی‌‌‌کنند. 

دین اسلام، فطری است و تمام قوا و نیروهای انسانی را محترم می‌‌‌شمارد و به میزان صحیح و دور از افراط و تفریط، آن‌‌ها را پرورش می‌‌‌دهد. به همین دلیل، نیروی عقل را باارزش معرفی کرده و آن را در راه خیر و نیکی تربیت می‌‌‌کند (حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ص57).

این مقاله در جلد چهارم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید