امیرمؤمنان (علیه‌السلام) از دیدگاه مادلونگ

چکیده:

با وجود دیدگاه مشترک همه مسلمانان در کلیت موضوعات اساسی‌ای هم‌چون توحید و معاد، اما شیعه و اهل‌تسنن در موضوع امامت و جانشینی پیامبر اسلام(ص) اختلاف‌نظر دارند. شیعه امامت را از اصول اعتقادی می‌داند و معتقد به امامت الهیِ امامان دوازده‌گانه و جانشینی بلافصل حضرت علی(ع) است؛ بنابراین خلافت خلفای دیگر را ناحق و غاصبانه می‌داند. 

ولی اهل‌تسنن خلافت را از فروع دین دانسته، قائل به جانشینیِ به‌حق ابوبکر و خلفای دیگر است. البته شرایط، وظایف و جایگاه امامت نزد شیعه، با خلافت نزد اهل‌تسنن متفاوت است. در موضوع جانشینی پیامبر اسلام(ص) آثار زیادی از جانب عالمان شیعه و سنی نوشته‌شده است. خاورشناسان و اسلام‌پژوهان غیرمسلمان نیز در این زمینه مطالعه نموده و بیشتر آنان با تأثّر از منابع و دیدگاه اهل‌تسنن، قائل به جانشینیِ درستِ ابوبکر شده‌اند. ویلفرد مادلونگ (متولد 1930)، شرق‌شناس معاصر آلمانی، با بازپژوهی در این‌باره و ارائه دلایل خاص خود، دیدگاهی تازه و نزدیک به شیعه در کتاب جانشینی حضرت محمد(ص) ارائه نموده است؛ و دیدگاهی متفاوت از دیدگاه رایج اهل‌تسنن و خاورشناسان دیگر داده است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به بررسی دیدگاه وی پرداخته شده است. از یافته‌های تحقیق این است که با وجود تلاش ارزش‌مند و به‌دور از تعصب مادلونگ، به‌دلیل استفاده کم از منابع شیعی و دیدگاه دانشمندان شیعه، بخشی از مطالب و نظرات او قابل‌تأمل و نقد است.

کلیدواژه‌ها: امام علی(ع)، جانشینی پیامبر اسلام(ص)، مستشرقان، مادلونگ، ابوبکر.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

کتاب جانشینی حضرت محمد(ص) (مادلونگ، جانشینی حضرت محمد پژوهشی پیرامون خلافت نخستین) اصل کتاب با این مشخصات است: Madelung, Wilferd, The Succession to Mohammad: A Study of the early Caliphate, London, Cambridge university press, 1997.) کتابی است از مادلونگ (متولد 1930)، شرق‌شناس معاصر آلمانی. او برخلاف گرایش‌های خاورشناسان دیگر، «علی(ع) را جانشین برحق پیامبر(ص) می‌داند.» (مادلونگ، همان، ص17، پیشگفتار احمد نمایی) او با «ژرف‌نگری در قرآن» معتقد است که حتی اگر پیامبر(ص) جانشینی هم تعیین نکرده بود، در نظر نداشت و راضی نبود که ابوبکر جانشین طبیعی او باشد. به نظر او، محروم‌کردن خاندان پیامبر از حق مشروع خود و انتخاب ابوبکر و روی کارآمدن عمر و عثمان، مقدمات حکومت نامشروع و خودکامه اموی را فراهم کرد؛ امری که با دعوت جهانی اسلام تعارضی اساسی داشت (مادلونگ، همان، پشت جلد).

این اثر که در نوع خود بی‌سابقه است، برای نخستین‌بار در سال 1997 در لندن از طرف دانشگاه کمبریج به چاپ رسید و تاکنون چندین‌بار تجدید چاپ شده است. مادلونگ نسبت به مستشرقان دیگر، منصفانه‌تر عمل کرده است. غالب خاورشناسان، اختلاف بر سر جانشینی پیامبر اسلام(ص) را امری پسین و از پیامدهای دعوت عبدالله‌بن سبا (برای آشنایی و نقد دیدگا‌های مربوط به این شخصیت که «بسیاری از اندیشمندان تاریخ اسلام» حتی قائل به موهوم و غیرواقعی‌بودن او هستند، به این نوشتار مراجعه کنید: طاوسی‌مسرور، «شخصیتی موهوم یا مبهم؛ بازخوانی دیدگاه‌های مطرح درباره عبدالله‌بن سبا»، زمانه، ش126و127، ص62-65). به وصایت حضرت علی(ع) دانسته‌اند (ر.ک: مادلونگ، همان، ص27-28). برخلاف آنان، مادلونگ نخستین بذرهای این امر را در ماه‌های پایانی عمر شریف پیامبر(ص) جست‌وجو می‌کند و حضرت علی(ع) را سزاوار جانشینی پیامبر(ص) می‌داند؛ البته نه با همان دلایل اقامه‌شده از طرف شیعه در این‌باره.

در این پژوهش، نخست نقدی کوتاه و کلی در روش تحقیق مادلونگ داشته، سپس برخی عبارات او را مورد بررسی قرار داده‌ایم (این عبارات، برگرفته از مقدمه کتاب است).

این مقاله در جلد پنجم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید