ناکثین، قاسطین و مارقین؛ بر اساس متن نهج‌البلاغه و اسناد روایی فریقین
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امیرالمومنین امام علی(ع) در روزهای چهارشنبه25 دیماه (افتتاحیه کنگره در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان) و اختتامیه کنگره 26 دی 1398 در موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) برگزار گردید. دبیر خانه کنگره از تاریخ دهم خرداد الی 30 آبانماه شروع به اعلام فراخوان و دریافت آثار در ۳۴ محور در بخشهای مقاله(475اثر)-پایان نامه(69اثر)-کتاب(131اثر)-شعر(305اثر)- هنرهای تجسمی (102اثر)انجام داد.در مجموع ۱۰۸۲ اثر به دبیرخانه کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع) ارسال شد. بعد از ارزیابی اولیه، و نهایی و معرفی آثار برگزیده مقالات منتخب در کتاب کنگره مقالات منتشر شد.
چکیده
مقاله حاضر به تشکیل گروه‌های ناکثین، قاسطین و مارقین در عصر خلافت امیرالمؤمنین(ع) می‌پردازد و این‌که چه شرایطی باعث شد تا در میان امت اسلامی این گروه‌ها پدید آیند.
نگارندگان در مقاله حاضر به‌بررسی این گروه‌ها در متن نهج‌البلاغه و متون روایی اهل‌سنت و نقش آنها در تضعیف قوای حکومتی علی(ع) پرداخته‌اند؛ هم‌چنین در این مقاله هدف، معرفی علی(ع) به‌عنوان نخستین خلیفه جهان اسلام است که مجبور به جنگ با مسلمانان منحرف در عقیده می‌شود و احکام مبارزه با اهل بغی را به تاریخ می‌آموزد. سؤال این است که این فرقه‌ها چرا به‌وجود آمدند و چرا بعد از پیامبر در روزگار سه خلیفه ماقبل علی(ع) نبودند.
کلیدواژه‌ها: امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، ناکثین، قاسطین، مارقین.
مقدمه
امیرالمؤمنین(ع) پس از واقعه قتل عثمان با حضور فراوان مردمی روبه‌رو شد که خواستار بیعت با او برای خلافت بودند و حضرت را با این‌که روی‌گردان از پذیرش بود، به اجبار به قبول بیعت واداشتند. حضرت درباره روز بیعت می‌فرماید: «فَمَا رَاعَنِي إِلَّا وَ النَّاسُ كَعُرْفِ الضَّبُعِ إِلَيَّ يَنْثَالُونَ عَلَيَّ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ حَتَّى لَقَدْ وُطِئَ الْحَسَنَانِ وَ شُقَّ عِطْفَايَ مُجْتَمِعِينَ حَوْلِي كَرَبِيضَةِ الْغَنَمِ؛ در روز بیعت فراوانی مردم چون یال‌های پرپشت کفتار بود. از هرطرف مرا احاطه کردند، تا آن‌که نزدیک بود حسن و حسین(ع) لگدمال گردند و ردای من از دو طرف پاره شد. مردم چون گله‌های انبوه گوسفند مرا در میان گرفتند (شریف رضی، نهج‌البلاغه، خطبه شقشقیه).
حال سؤال این‌جاست مردمی که مشتاقانه بعد از قتل عثمان به علی(ع) رو آوردند، چگونه شد که بسیاری از اینان از علی(ع) جدا شدند و عَلَم مخالفت برداشتند و در پیشبرد اهداف الهی او سدّ ساختند، به‌طوری که علی(ع) در عبور از این سدّها یارانی چون عمار یاسر و مالک اشتر را از دست داد. ابن‌ابی‌الحدید معتزلی که خود به شرح نهج‌البلاغه پرداخته و نکات بسیار دقیقی را اشاره کرده است، به نقل از ابی‌مخنف به موضوع بیعت همگانی مردم با علی(ع) می‌پردازد و می‌نویسد: «هجوم همگانی مردم برای بیعت با علی(ع) به‌قدری شدید بود که نزدیک بود عده‌ای زیر دست و پا له شوند یا از بین بروند. ازاین‌رو حضرت وقتی هجوم افراد را دید، پیشنهاد داد مردم به مسجد بروند و در فضای وسیعی در برابر همگان با او بیعت کنند، تا هم همه مردم شاهد جریان باشند و هم این‌که کسی صدمه نبیند» (ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج4، ص8).
مقاله حاضر بر آن است تا ماهیت هرکدام از این سه گروه را به‌طور جداگانه بررسی نماید و برای چنین هدفی هیچ مأخذی بهتر از نهج‌البلاغه نمی‌توانست راهگشا باشد. اگرچه پیش از این مؤلفان دیگری به‌طور پراکنده به این موضوعات پرداخته‌اند، اما در مقاله حاضر قصد نگارندگان معرفی اهل بغی براساس متن نهج‌البلاغه و متون روایی اهل‌سنت بود تا شیعه. برای این‌که این اتهام برداشته شود که شیعه جانب‌دارانه به موضوع نگریسته، متون روایی اهل‌سنت اساس کار قرار گرفت.
