اخلاق و تربیت از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام)

اخلاق؛ سرشت، خوی و طبیعت است که به‌صورت درونی و باطنی و ناپایدار در آدمی به‌کار می‌رود که با بصیرت درک می‌شود. اخلاق در میان اندیشمندان اسلامی صفات نفسانی راسخ و پایداری است که موجب می‌شود افعالی متناسب با آن صفات به سهولت و بدون نیاز به تأمل از آدمی صادر شود. از طرفی تربیت یک فرایند پیوسته و مستمر است به‌منظور تزکیه و تهذیب افراد، آموزش و پرورشِ استعدادهای آن‌ها برای رسیدن به هدف نهایی خلقت، که در آیین ما همان قرب الهی می‌باشد.

 در اسلام تربیت به‌عنوان حقی برای کودکان و تکلیف و وظیفه‌ای برای والدین بیان شده است. هیچ انسانی در هیچ مرحله از زندگی خویش نمی‌تواند از تربیت و هدایت مربی بی‌نیاز باشد. انسان تنها موجودی است که به اذن خدا، اختیار معماری شخصیت خویش را به دست دارد و می‌تواند ابعاد وجودی و جایگاه خود را در میان سایر موجودات تعیین کند. سرنوشت انسان، معدلی از خصلت‌های خوب و بدی است که با آن‌ها زندگی می‌کند، می‌اندیشد، قضاوت می‌کند، تصمیم می‌گیرد و رفتار می‌کند. لذا خوشبختی و بدبختی‌اش بر اساس همین صفات رقم می‌خورد. دنیای معاصر بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های مختلف اخلاقی و تربیتی روبه‌روست، انحطاط و بحران‌ها که در جوامع به چشم می‌خورد معرف این نکته است که نظام‌های تربیتی در این جوامع درزمینه اخلاقی و تربیتی به بی‌راهه کشیده شده‌اند. 

در چنین شرایطی انسان معاصر با بحران‌های فراوانی روبه‌روست که هر یک به‌تنهایی مشکلات فراوان روحی_روانی و معنوی را برای او ایجاد خواهد کرد، مهم‌ترین عامل این بحران‌ها دوری از مکتب و گرایش‌های اصیل دینی است. دین اسلام با داشتن فرهنگ غنی معارفی، در دو پایگاه عظیم قرآن و عترت به‌خوبی از عهده این معضلات برآمده است. سیره و سخن معصومان (ع) در کنار قرآن، ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام است که هر فرد مسلمان در سایه آن می‌تواند با بحران‌های مزبور مقابله کرده، راه پیش‌گیری و درمان آن را بیاموزد.

 در این میان سیره و سخن امام علی (ع) همانند وجودش چون درّی گران‌بها در بین معارف اسلامی می‌درخشد. در میان مسائل مربوط به روح و روان انسان، مسئله اخلاق و تربیت دارای اهمیت زیادی می‌باشد. امام علی (ع) با گفتار و رفتار خویش همواره تربیت و اخلاق مخاطب را هدف اصلی خویش می‌دانست. با نگاه جزئی به نهج‌البلاغه می‌یابیم که حضرت تا چه اندازه به تبیین و ترویج اخلاقیات اهتمام ورزیده‌اند.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید