تحلیل معناشناختی شُحّ نفس و مؤلفههای آن در نهجالبلاغه
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)
کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امیرالمومنین امام علی(ع) در روزهای چهارشنبه25 دیماه (افتتاحیه کنگره در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان) و اختتامیه کنگره 26 دی 1398 در موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) برگزار گردید. دبیر خانه کنگره از تاریخ دهم خرداد الی 30 آبانماه شروع به اعلام فراخوان و دریافت آثار در ۳۴ محور در بخشهای مقاله(475اثر)-پایان نامه(69اثر)-کتاب(131اثر)-شعر(305اثر)- هنرهای تجسمی (102اثر)انجام داد.در مجموع ۱۰۸۲ اثر به دبیرخانه کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع) ارسال شد. بعد از ارزیابی اولیه، و نهایی و معرفی آثار برگزیده مقالات منتخب در کتاب کنگره مقالات منتشر شد.
چکیده
شُحّ نفس به حالتی شدیدتر از بُخل گفته میشود و به معنای بُخل توأم با حرص دلالت میکند. در نهجالبلاغه در پاره‌‌ای از خطبه‌‌ها و نامه‌‌ها واژه شُحّ به کار رفته است.
در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی و تحلیل معناشناختی شُحّ نفس و معانی نزدیک به آن اقدام شده است. نمونه‌‌ای از آن در خطبه 162 نهجالبلاغه است که در آن علت غصب خلافت، ظهور و بروز حالت شُحّ نفس در غاصبان معرفی میشود. هم‌چنین در نامه 45 نیز با سیاقی شبیه به آن‌چه در خطبه 162 به کار رفته بود، آمده است.
از این‌رو ضرورت دارد شُحّ نفس به‌منزله حالت روانی و اخلاقی با روش تحلیل معناشناختی تبیین و بررسی شود و پاره‌‌ای از مؤلفههای آن از جمله بُخل، حرص، جَشَع و استبداد بیان شود. می‌‌توان گفت این پژوهش سعی دارد جنبه‌‌های فردی و اجتماعی حالت شُحّ نفس و مؤلفههای آن را در متن نهجالبلاغه به دست دهد.
کلیدواژه‌ها: امام علی×، نهجالبلاغه، تحلیل معناشناختی، شُحّ نفس، بُخل، حرص.
فهرست مطالب (مشاهده متن)
مقدمه
واژه شُحّ در حدود هشت بار در نهجالبلاغه به کار رفته است (قرشی، مفردات نهجالبلاغه، ج 2، ص 13).
به‌جز یک مورد که در نامه 53 به مالک اشتر به‌صورت شُحّ به نفس (شُحَّ بنفسک) و ممدوح به کار رفته است، باقی موارد به یک حالت نفسانی مذموم اطلاق میشود. شکل ممدوح آن زمانی است که فعل شُحّ بر روی نفس انجام شود و شکل مذموم آن زمانی است که فعل شُحّ بر روی غیر و دیگری انجام شود. به‌عبارت‌دیگر؛ تنگ‌نظری به نفس، یکی از ضروریات خودسازی و تربیت نفس میباشد و عمل به آن قابل تقدیر است اما تنگ‌نظری نسبت به دیگران یک عمل غیراخلاقی و مذموم میباشد.
موارد دیگری از کاربرد شُحّ نفس در نهجالبلاغه درباره غصب خلافت و غصب فدک است که در آن‌جا علت این اعمال غاصبانه، حالت نفسانی شُحّ نفس در وجود غاصبان بیان میشود. بر این اساس می‌‌توان گفت شُحّ نفس حالت نفسانی نیرومندی است که منجر به چنین اعمال غاصبانه‌ای شده است و پژوهش درباره دریافت دلالت معنایی شُحّ نفس از اهمیت و ضرورت بسیاری برخوردار است. می‌‌توان گفت این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که شُحّ نفس با روش تحلیل معناشناختی در متن نهجالبلاغه به چه معنایی دلالت میکند و مؤلفههای آن کدام است.
