فضایل علمی امام علی (ع)

پس از درگذشت پيامبر اكرم (ص) گروه هايى از دانشمندان يهود و نصارا براى تضعيف روحيه ى مسلمانان به مركز اسلام روى مى آوردند و سئوالاتى را مطرح مى كردند. از جمله، گروهى از احبار يهود وارد مدينه شدند و به خليفه ى اول گفتند:

در تورات چنين مى خوانيم كه جانشينان پيامبران، دانشمندترين امت آنها هستند. اكنون كه شما خليفه ى پيامبر خود هستيد پاسخ دهيد كه خدا در كجاست. آيا در آسمانهاست يا در زمين؟

ابوبكر پاسخى گفت كه آن گروه را قانع نساخت، او براى خدا مكانى در عرض قائل شد كه با انتقاد دانشمند يهودى روبرو گرديد و گفت: در اين صورت بايد زمين خالى از خدا باشد!

در اين لحظه حساس بود كه امام علی علیه السلام به داد اسلام رسيد و آبروى جامعه ى اسلامى را صيانت كرد. امام با منطق استوار خود چنين پاسخ گفت:

شيوه ى بحث امام على علیه السلام با افراد بستگى به ميزان معلومات و آگاهى آنان داشت. گاهى به دقيقترين برهان تكيه مى كرد و احياناً با تشبيه و تمثيلى مطلب را روشن مى ساخت.

حضرت على علیه السلام در اين پاسخ، به روشنترين برهان، بر پيراستگى خدا از محاط بودن در مكان، استدلال كرد و دانشمندان يهودى را آنچنان غرق تعجب فرمود كه وى بى اختيار به حقانيت گفتار على علیهالسلام و شايستگى او براى مقام خلافت اعتراف كرد.

امام علی علیه السلام در عبارت نخست خود "مكانها را خداوند آفريد..." از برهان توحيد استفاده كرد و به حكم اينكه در جهان قديم بالذاتى جز خدا نيست و غير از او هر چه هست مخلوق اوست، هر نوع مكانى را براى خدا نفى كرد. زيرا اگر خدا مكان داشته باشد بايد از نخست با وجود او همراه باشد، در صورتى كه هر چه در جهان هست مخلوق اوست و ازجمله تمام مكانها و از اين رو، چيزى نمى تواند با ذات او همراه باشد. به عبارت روشنتر، اگر براى خدا مكانى فرض شود، اين مكان بايد مانند ذات خدا قديم باشد و يا مخلوق او شمرده شود. فرض اول با برهان توحيد و اينكه درعرصه ى هستى قديمى جز خدا نيست سازگار نيست و فرض دوم، به حكم اينكه مكانى فرضى مخلوق خداست، گواه بر اين است كه او نيازى به مكان ندارد، زيرا خداوند بود و اين مكان وجود نداشت و سپس آن را آفريد.

حضرت على علیه السلام در عبارت دوم كلام خود "او در همه جا هست بدون اينكه با چيزى مماس و مجاور باشد" بريكى از صفات خدا تكيه كرد و آن اين است كه او وجود نامتناهى است و لازمه ى نامتناهى بودن اين است كه در همه جا باشد و بر همه چيز احاطه ى علمى داشته باشد، و به حكم اينكه جسم نيست تماس سطحى با موجودى ندارد و درمجاورت چيزى قرار نمى گيرد.

آيا اين عبارات كوتاه و پر مغز گواه بر علم گسترده ى حضرت على علیه السلام و بهره گيرى او از علم الهى نيست؟

البته اين تنها مورد نبوده است كه امام علی علیه السلام در برابر احبار و دانشمندان يهود درباره ى صفات خدا سخن گفته، بلكه درعهد دو خليفه ى ديگر و در دوران خلافت خويش نيز بارها با آنان سخن گفته است. ابونعيم اصفهانى صورت مذاكره ى امام علی علیه السلام را با چهل تن از احبار يهود نقل كرده است كه شرح سخنان آن حضرت دراين مناظره نياز به تأليف رساله اى مستقل دارد و در اين مختصر نمى گنجد.[2]

[1]ارشاد مفيد، چاپ سنگى، ص 107.

[2]ر.ك حليةالاولياء، ج 1، ص 72.

پرتال اهل‌البیت