ساده زیستی امام علی (ع)
امام علی(عليه السلام) الگوى كامل فرهنگ ساده زيستى بود. و حال اینکه امام علی(علیه السلام) بارها متذکر این نکته شدند که «شما نمى توانيد همانند من زندگى كنيد، لكن در پرهيزكارى و تلاش براى خوبىها مرا يارى دهيد» توجه به این سخن امام ما را به بسیاری از نکات رهنمون می سازد که نمی توان اسیر فرهنگ زدگی در جامعه شد و گاهی برای چهره شدن دست به زهد و تقوا زد، و خود را رهرو پیشوایان دینی دانست در صورتی که باید فعل و عمل نیک انجام دهی تا ظاهرسازی.
- خانه اى چون خانه ديگران داشت و اسبى يا الاغى كه همگان در اختيار داشتند بكار مى گرفت و روزى شمشير خود را فروخت تا مشكل اقتصادى خانواده را حل كند.
- نان خشكيده مى خورد كه دخترش امّ كلثوم وقتى نان جوين خشك را بر سفره پدر ديد اشكش جارى شد.
- از لباسهاى معمولى كه عموم مردم مى پوشيدند استفاده مى كرد، روزى به بازار رفت و به لباس فروشان ندا داد كه چه كسى پيراهن 3 درهمى دارد؟ مردى گفت: در مغازه من موجود است، حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) آن را خريد و پوشيد.
- هارون بن عنتره مى گويد: در شهر خورنق [1]هوا سرد بود، امام علی(عليه السلام) را ديدم كه قطيفه اى برخود پيچيده و از سرما رنج مى برد، گفتم از بيت المال سهمى بردار. امام علی(عليه السلام) پاسخ داد: چيزى از مال شما برنمى دارم و اين قطيفه را كه مى بينى برخود پوشانده ام آن را از مدينه همراه آورده ام. [2]
- در اوائل زندگى، شب ها با همسرش برروى پوستينى مى خوابيد كه در روز بر روى آن شتر را علوفه مى داد. [3]
ازدواج آسان
همه قبول دارند كه دختر رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) بزرگ زنان بهشتى و دختر بزرگترين پيامبر آسمانى است. همه قبول دارند كه حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) يكى از بزرگترين شخصيّتهاى جهان اسلام است. امّا ازدواج ساده آن بزرگواران جاى بسى شگفتى است.
وقتى على(عليه السلام) ازحضرت زهراء(عليها السلام) خواستگارى كرد، و پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) موافقت نمود، فرمود:
على جان! از درهم و دينار چه دارى؟
پاسخ داد: يك شتر و زره جنگى.
پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:حيوان سوارى لازم است، زره را بفروش.
زره را به بازار برد و به 40 درهم فروخت و همه را تقديم رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم كرد.
خطبه عقد در حضور جمعى ازياران پيامبر خوانده شد، رسول خدا مقدارى از قيمت زره را به سلمان داد تا لباس و برخى مايحتاج زندگى امام علي عليه السلام را تهيّه كند و مقدارى هم به مقداد داد و فرمود: آن را به خواهر امام علی(عليه السلام) امّ هانى بده تا به عنوان صدقه بر سر عروس بريزد كه با دادن يك غذاى ساده به جمعى از اصحاب، مراسم عروسى پايان گرفت.[4]
سِنِّ حضرت زهراء(عليها السلام) در روزِ ازدواجش پانزده سال و پنج ماه و نيم بود و علي(عليه السلام) در آن روز بيست و يك سال و پنج ماه داشت. [5]
اعتدال در ساده زیستی
با نگاهی به سیره امام علی(علیه السلام) پی به این مساله می بریم که اعتدال و میانه روی در زندگی امری حیاتی است نمی توان به یکباره زاهد خداترس شد و یا در تجملات و تشریفات غرق شد بلکه بایستی رویه ای متعادل را پیش رو داشته باشد.
- الگوی زیردستان
احنف بن قيس وقتى به دربار شام رفت و غذاهاى رنگارنگ او را ديد به گريه افتاد. معاويه گفت: چرا گريه مى كنى؟ پاسخ داد: يك شب هنگام افطار خدمت امام علی (عليه السلام) رفتم به من فرمود: برخيز با حسن و حسين(عليهما السلام) همسفره باش، و خود به نماز ايستاد، وقتى نماز امام علی(عليه السلام) به پايان رسيد ظرف دربسته اى را جلوى امام علی(عليه السلام) گذاشتند، بگونه اى در پوش غذا بسته بود كه ديگرى نتواند آنرا باز كند، امام دَر پوش غذا را برداشت و آرد جو را در آورد و تناول كرد. به حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) عرض كردم: شما اهل سخاوت مى باشيد، پس چرا غذاى خود را پنهان مى كنيد؟
فرمود: اين كار از روى بخل ورزى نيست، مى خواهم فرزندانم از روى دلسوزى چيزى به آن «مانند روغنى يا دوغى» نيافزايند.
عرض كردم: مگر حرام است؟ فرمود:
نه اما رهبر امّت اسلامى بايد در خوراك و لباس مانند فقيرترين افراد جامعه زندگى كند تا الگوى بينوايان باشد، و فقرا بتوانند مشكلات و تهيدستى را تحمّل كنند. [6]
- پرهیز از تجملات
ابورافع مى گويد: روز عيدى خدمت امام علی(عليه السلام) رسيدم، ديدم كه سفره اى گره خورده در پيش روى حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) است، وقتى آنرا باز كرد ديدم نان جوين است.
گفتم: چرا گره مى زنى؟ فرمود: براى اينكه بچه ها دوغى يا روغنى بر آن نيافزايند.
امام علی(عليه السلام) بيشتر از سبزيجات استفاده مى فرمود. و اگر غذاى بهترى مى خواست شير شتر ميل مى كرد. گوشت بسيار كم مى خورد و مى فرمود:
شكم ها را مدفن حيوانات نكنيد با اين همه، از همه قدرتمندتر و قوىتر بود. [7]
- میانه رو باش
وقتى حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) به عاصم بن زياد كه ترك لذّتهاى حلال كرده بود اعتراض كرد و رهنمود داد كه نبايد از حلال الهى و از زندگى لازم و مناسب پرهيز داشت، عاصم بن زياد به صورت اعتراض گفت:
يا اميرالمؤمنين! شما هم كه از لباسهاى بسيار ساده و غذاهاى ساده استفاده مى كنيد و بسيارى از لذّتهاى حلال را ترك كرده ايد!!
حضرت اميرالمؤمنين علی(عليه السلام) در پاسخ او فرمود:
وَيْحَكَ لَسْتُ كَأنْتَ اِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَى أئِمَّةِ الْعَدْلِ اَنْ يُقَدِّرُوا اَنْفُسَهُم بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَيْلايَتَبَيَّغَ بِالْفَقيرِ فَقْرُهُ. [8]واى بر تو، من همانند تو نيستم چون رهبر جامعه اسلامى مى باشم همانا خداوند بر امامان عادل واجب كرده است كه چونان ضعيفترين انسانها زندگى كنند تا تهيدستى بر محرومان و فقرا فشار نياورد.
نکته ای که بسیار مهم به نظر می رسد این است که سادگى در غذا و پوشاك نسبت به مسئوليّتهاى اجتماعى افراد متفاوت است.
پی نوشت ها
[1] پايتخت پادشاهان حيره.
[2]على و حقوق بشر ج 1ص 82 - و - كامل ابن اثير ج 2 ص 44 - و - تذكرة الخواص ص 108 - و - كشف الغمّه ج 1 ص 203.
[3] سنن اين ماجه ج 2 ص 3 - و - تذكرة الخواص ابن جوزى ص 316 و 16 - و - كشف الغمّه ج 2 ص 78 - و - ينابيع الموّدة ص 197
[4]كامل بهائى ج 1ص 161 - و - خصايص نسائى.
[5]كشف الغمّة جلد 1 ص 374 - و - جلاء العيون مجلس.
[8] خطبه 209 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف.
منبع
امام علی(علیه السلام) و اخلاق اسلامی، نویسنده: محمد دشتی، ص15-25
