بررسی ابعاد شخصیتی امام علی (علیه‌السلام) از زبان مفسران برجسته فریقین

نقش امام علی (ع) در دانش‌های گوناگون اسلامی بی‌بدیل بوده است، به‌گونه‌ای که بسیاری از دانشمندان اسلامی، اندیشه‌های علمی خود را وامدار امام علی (ع) دانسته‌اند. شخصیت امیرالمؤمنین به‌گونه‌ای که تأثیر کلام او در هر عملی به‌وضوح روشن است و نظرات او راهگشای علمای بعد از خود در علوم مختلف شده است. علم تفسیر نیز از مهمترین علوم اسلامی است که احادیث امام علی (ع) و شاگردانی که در این زمینه تربیت کرد، نقش بسیار مؤثری در میان مفسران مسلمان بعد از خود قرار داد.

 در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به نقل و بررسی دیدگاه‌های مفسران مسلمان از شیعه و اهل‌سنت می‌پردازیم و کلمات ایشان را درباره ابعاد شخصیتی امیرالمؤمنین امام علی (ع) به تماشا می‌گذاریم.

 نتایج تحقیق نشان می‌دهد که آثار به‌جامانده تفسیری از امام علی (ع)، بیش از سایر صحابه و خلفا است. امام علی (ع) از زبان ایشان دارای شخصیتی منحصربه‌فرد بوده و اوصافی مانند علم بی‌کران که علوم مفسران در مقابل او مانند قطره در مقابل دریاست، وی امام مفسران و سرآمد دانش تفسیر است.

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع)، تفسیر، مفسران، فریقین، ابعاد شخصیتی.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

شناختن انسان‌های بزرگ در بسیاری از موارد راحت و آسان است. چون با توجه به تلاش‌هایی که آن‌ها در طول زندگی خود انجام داده‌اند و با توجه به شخصیتی که در جامعه از خود بروز داده‌اند، شناخت آنان میسر است؛ اما برخی از افراد در طول تاریخ پا به عرصه وجود نهاده‌اند که نه‌تنها قابل شناخت نیستند، بلکه درباره آگاهی به عظمت این گروه هراندازه که پیش می‌رویم، به حیرت و سرگردانی ما افزوده می‌شود. ائمه معصومین (ع) از نمونه‌های بارز این گروه اند؛ بااینکه در ظاهر انسان‌هایی عادی بوده‌اند، اما چون جانشینان خداوند روی زمین هستند، از شخصیتی فوق بشری برخوردار هستند. شناخت چنین افرادی بسیار سخت و در مواردی ناممکن است. چنانچه پيامبر اکرم (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ وَ مَا عَرَفَكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ غَيْرُ اللَّهِ وَ غَيْرِي (ابن شهرآشوب، مناقب آل ‌ابی‌طالب، ج 3، ص 167)؛ اي علي! خداوند متعال را نشناخت به حقيقت شناختش جز من و تو و تو را نشناخت آن‌گونه که حق شناخت توست، جز خدا و من.» همچنین امیرالمؤمنین علی (ع) نیز درباره عظمت وجودی خود چنین فرموده است: «يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ وَ لَا يَرْقَى إِلَيَّ الطَّيْرُ» (سيد رضى، نهج‌البلاغه، خطبه/3)؛ همواره سیل‌هاى خروشان و چشمه‌هاى علم و فضیلت از دامنه کوهسار وجودم جارى است و مرغ دورپرواز اندیشه به قلّه وجود من نمی‌رسد. این تعبیر امام بیانگر این نکته لطیف و ظریف است که وجود امام، مانند کوه عظیمى است که داراى قلّه بسیار مرتفعى است که هیچ پرنده دورپروازى، نمی‌تواند به آن راه یابد.

یکی از راه‌های حرکت در مسیر شناخت امام اول شیعیان حضرت علی (ع)، نگرشی است که در طول تاریخ در میان بزرگان و دانشمندان اسلامی نسبت به امام نخست شیعیان صورت یافته است. اندیشمندان جامعه اسلامی در بسیاری از سخنرانی‌ها و کتاب‌های خود درباره شخصیت امام علی (ع) به مطالبی اشاره کرده‌اند که حاکی از توجه آنها به شخصیت آن امام همام است.

با توجه به کلماتی که اندیشمندان اسلامی درباره عظمت حضرت علی (ع) بیان کرده‌اند، می‌توانیم به گوشه ای از فضائل گسترده امام علی (ع) راه یابیم. عظمتی که در قرون متمادی سینه‌به‌سینه در میان عامه و خاصه انتقال یافته و اکنون بخشی از این کلمات در اختیار ماست.

در بسیاری از بخش‌های این مقاله با آوردن سخنان اندیشمندان اسلامی درباره حضرت علی (ع)، تلاش شده است بخشی از گفتار علمای اسلام از شیعه و اهل‌سنت جمع‌آوری شود. در این نوشتار مختصر کوشیده شده است كه به‌سوی این اقیانوس بی‌كران راه یابیم.

دیدگاه¬ها و نظراتی كه بسیاری از گذشتگان و معاصران از مذاهب مختلف درباره امام علی (ع) اظهار داشته‌اند، مایه عظمت و سرافرازی برای صاحبان این دیدگاه¬ها است، كه توانسته‌اند هر یك در حد توان خود، این روح بی‌كران را بشناسند و این فروغ پایدار را با چشم بصیرت خویش بنگرند و به این شعاع آسمانی با دیده اعجاب و حقیقت‌شناسی خیره شوند و با نورافكن عقل و احساسات، مردی نورانی را در خلال تاریخی تاریك و پر حوادث جستجو كنند.

تاریک اندیشان در تاریخ به وسایل گوناگون دست می‌زنند تا شاید بتوانند از گسترش این فروغ تابان بكاهند و در برابر آن، ابرهای تیره و پوشاننده‌ای به وجود آورند، مسیر به‌دوراز اخلاق و نادرستی که هم‌اکنون نیز با تلاش بسیار توسط دشمنان حقیقت به آن ادامه داده می شود؛ اما تلألؤ شگفت‌آور حقیقت به پهن شدن و نفوذ خود ادامه داد و اندیشه‌های بلند انسان‌های آزاد و روشنفكر را به خود جلب كرد تا در ظلمات تاریخ، سرچشمه حیات فضایل و بخشنده بقای انسانیت را بیابند. بر این اساس، دوستداران و ارادتمندان آن حضرت، به اشکال مختلف ارادت خویش را نسبت به حضرت علی (ع) اظهار داشته‌ و توانستند بخشی از فضایل آن امام همام را دریافت و بیان کنند تا از منظری دیگر بر آن حضرت بنگریم و آن بزرگوار را از زبان دیگران مورد بررسی قرار دهیم.

این مقاله در جلد پنجم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید