مبانی، اصول و روش‌های تربیتی از منظر امام علی (علیه‌السلام)، با تأکید بر خطبه‌یک نهج‌البلاغه

هدف از پژوهش حاضر «بررسی مبانی، اصول و روش‌های تربیتی از منظر امام علی(ع) با تأکید بر خطبه‌یک نهج‌البلاغه» است.

 به‌منظور وصول به هدف فوق از روش توصیفی ـ تحلیلی و از منابع کتابخانه‌ای استفاده گردیده است.

 نتایج تحقیق مبین آن است که مبنای اصلی در تعلیم و تربیت از منظر امام علی(ع) خداشناسی و ایمان به او است. مبانی دیگر نیز با تأکید بر همان خطبه، عبارت‌اند از: اعتقاد به جهان‌شناسی الهی، اعتقاد به وجود ملائکه در تحول نظام آفرینش، اعتقاد به وجود پیامبر|، اعتقاد به وجود پیامبران الهی، اعتقاد به قرآن كریم و عمل به آن، اعتقاد به وجود امامان معصوم^. اصول تربیتی همان دستورالعمل‌های کلی هستند که در امر تعلیم و تربیت باید به کار گرفته شوند، لذا اصول تربیتی از منظر نهج‌البلاغه (خطبه یک) عبارت‌اند از: رسیدن به خداشناسی از طریق شناخت صفات و قدرت خداوند متعال در خلقت موجودات، شناخت موجودات و اصل خلقت آن‌ها، ایجاد تزكیه و تهذیب نفس در خود، ایجاد صفات پیامبر گرامی اسلام در مربی و انتقال آن به متربی و عمل دادن متربی به مربی. روش‌های تربیتی، راه‌های رسیدن به اهداف و مبانی می‌باشند ، از منظر نهج‌البلاغه (خطبه یک) این روش‌ها را نیز می‌توان در موارد ذیل دانست: روش شكر و سپاس، روش استدلالی عقلانی، تفكر و مشاهده، مشاهده صفات خداوند در خلقت موجودات، آشنایی با خود پدیده‌ها، مطالعه متون مربوط به قران و نهج‌البلاغه و قرائت آن با زبانی ساده و نرم در قالب شعر و داستان به كودكان. درنهایت با توجه به این‌که خطبه‌یک نهج‌البلاغه یک نظام تربیتی کامل و جامعی را ترسیم می‌کند لذا توجه بیش‌تر معلمان و مربیان به این مبانی و اصول و روش‌های تربیتی و استخراج و به‌کارگیری آن‌ها در تعلیم و تربیت پیش‌نهاد می‌شود.

 کلیدواژه‌ها: امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، خطبه‌یک، تربیت، مبانی، اصول.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

تعلیم و تربیت مقوله‌ای بس مهم و با پیشینه‌ای بسیار طولانی می‌باشد. درواقع از اولین زمانی که بشر قدم بر روی زمین گذارد، تعلیم و تربیت او هم معنا پیدا کرد. به‌منظور داشتن تعلیم و تربیتی صحیح باید پایه و اساس مستحکمی داشت که به‌منظور داشتن این مهم لازم است به نظریات فلسفی ـ تربیتی گوناگون مراجعه نمود. تعلیم و تربیت در مکاتب و دیدگاه‌های فلسفی مختلف نظریه‌های مخصوص به خود را دارد و بر باورهایی استوار است. فلسفه تربیتی اسلام نیز به دلیل توجه به منابع اصیل و موثقی چون قرآن کریم و سخنان ائمه اطهار^ می‌تواند کامل‌ترین و جامع‌ترین نظریات را در باب تعلیم و تربیت ارائه بدهد. در این راستا حضرت امیرالمؤمنین(ع) تربیت‌یافته مکتب تربیتی پیامبر| دارای سخنان ارزنده و گران‌قدری می‌باشند. ازجمله سخنان ایشان در نهج‌البلاغه یکی از غنی‌ترین منابع اسلامی است. نهج‌البلاغه دریایی از معارف حق می‌باشد که هزاران باب بر انسان می‌گشاید. نهج‌البلاغه فقط یک کتاب دینی یا معنوی نیست، بلکه یک کتاب تربیتی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و... می‌باشد؛ لذا نهج‌البلاغه تنها به یک موضوع اکتفا نکرده و در ابعاد گوناگون جامعه بشری سخن گفته است. هم‌چنین انسان در کنار خواندن آن‌ها می‌تواند به بررسی و تحلیل آن‌ها هم بپردازد سپس در جامعه به کار گیرد. 

می‌توان گفت جامعه امروزی بیش‌ازپیش به نهج‌البلاغه نیازمند است؛ زیرا همان‌گونه که دیده می‌شود امروز ما شاهد مشکلات زیادی در عرصه‌های گوناگون هستیم که این خود عدم توجه به کتاب مقدسی چون نهج‌البلاغه را می‌رساند. مگر می‌توان مسلمان بود اما از دستورات و رهنمودهای این کتاب عظیم در حل مسائل و مشکلات جامعه بهره نگرفت. به‌راستی اگر امروزه رهنمودهای امام علی(ع) در اجتماع، سیاست و تربیت و... به کار گرفته می‌شد، چه بسیار از مشکلات و فسادها حل می‌گردید.

 مخصوصاً که امروزه خواه‌ناخواه تأثیرپذیری از ارزش‌های نظام تربیتی بیگانه و درهم‌آمیزی آن‌ها با نظام تربیتی خود بیش‌تر شده لذا ضرورت بازگشت به منابع اصیل و عظیمی چون قرآن کریم و سخنان ائمه اطهار^ جهت برنامه‌ریزی نظام تربیتی بیش‌تر می‌گردد. به همین خاطر، پژوهش حاضر به دنبال بررسی مبانی، اصول و روش‌های تربیتی از منظر امام علی(ع) (با تأکید بر خطبه‌یک نهج‌البلاغه) می‌باشد. مبانی که شالوده و اساس کار می‌باشد، در تعلیم و تربیت از موقعیت و امکانات و محدودیت‌های آدمی و نیز از ضرورت‌هایش که حیاتش همواره تحت تأثیر آن‌هاست بحث می‌کند (شکوهی، مبانی و اصول آموزش و پرورش، ص‌63). 

اصول تعلیم و تربیت مجموعه قواعد، بایدها و دستورالعمل‌های كلی هستند كه به‌عنوان راهنمای عمل در امر تعلیم و تربیت قرار می‌گیرند و به معلم می‌گویند برای رسیدن به هدف موردنظر چه باید كرد (باقری، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ص‌87).

در پژوهش حاضر اصول به‌منزله بایدها و دستورالعمل‌های كلی هستند كه بر مبنای سخنان امام علی× در خطبه‌یک نهج‌البلاغه می‌توانند به‌عنوان راهنمایی در امر برنامه‌ریزی مطلوب‌تر تربیتی مدّ نظر قرار گیرند. روش نیز طریق و راه‌های رسیدن به اهداف هستند.

این مقاله در جلد هشتم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید