شاخصه‌های تربیت محور بودن حکومت علوی

در میان الگوهای متعددی که برای حکومت ترسیم شده است، الگوی امام علی(ع) متفاوت بوده و ویژگی‌های خاصی در آن وجود دارد؛ یکی از این ویژگی‌ها جایگاه ممتاز تربیت در حکومت از دیدگاه آن بزرگوار است. بررسی روایات و سیره آن حضرت در خصوص مبانی حکومت و اهداف آن و هم‌چنین نحوه حکومت‌داری ایشان بر این مطلب شهادت می‌دهد که در حکومت دینی موردنظر امام علی(ع) تربیت نقش برجسته‌ای دارد و بلکه محور امور است. البته این تربیت جامع بوده و با تربیت اعتقادی و اخلاقی و عملی حتی به روابط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و طبیعی انسان‌ها نیز جهت می‌دهد؛ چنان‌که اگر محوریت تربیت در حکومت رعایت نشود، جانب مبانی و اهداف حکومت از دیدگاه ایشان رعایت نخواهد شد و حکومت، اسلامی نخواهد بود. 

هدف از این پژوهش، آن است که با استفاده از منبع روایات و سیره امام علی(ع)، نقش تربیت در حکومت تبیین گردد.

 ضرورت این پژوهش نیز به‌جهت ارائه الگوی حکومتی است که تربیت در رأس وظایف آن وجود دارد و می‌تواند بسیاری از نظریات رقیب را در عرصه حکومت کنار زند و در حقیقت یک نوع تولید علوم انسانی-اسلامی در عرصه سیاست می‌باشد که مبتنی بر مبانی اصیل اسلامی از دیدگاه امام علی× است و این خود یک نوآوری پژوهشی مبتنی بر منابع غنی اسلامی است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، وحیانی و نقلی-تاریخی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شاخصه‌های تربیت‌محور بودن در حکومت امام علی× به شرح زیر است:

قرآن، مبنای حکومت تربیتی علوی، تذکر و توجه همیشگی به قیامت، اهتمام به برطرف کردن شبهات و موانع تربیت، تربیت مستمر کارگزاران حکومت، تأکید مستمر بر روش‌های تربیتی در حکومت، تأکید بر اصل اختیار، استفاده از روش‌های تربیتی در مواجهه با دشمنان، استفاده از عبرت‌ها و تأکید بر آن در عرصه حکومت‌داری و استفاده از روش الگویی در رفتار حکومتی در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی.

كلیدواژه‌ها: امام علی(ع)، حکومت، تربیت، حکومت اسلامی، تربیت اسلامی، نقش تربیت در حکومت،

فهرست مطالب (مشاهده متن)

حکومت از دیدگاه و سیره امام علی(ع) باید تربیت‌محور باشد و همه کارگزاران حکومت بر این مبنا حرکت کنند. شواهد این ادعا به شرح ذیل می‌باشد:

امام علی× اعتقاد دارند که خلیفه باید جزء داناترین افراد به قرآن و سنت باشد، هم‌چنان که خداوند فرموده (یونس/۳۵؛ بقره/۲۴۷؛ احقاف/۴) و اموری را وظیفه امام می‌دانند که اغلب از فرایندهای تربیتی هستند؛ چنان‌که ایشان می‌فرماید: «لَیسَ‏ عَلَى‏ الْإِمَامِ‏ إِلَّا مَا حُمِّلَ مِنْ أَمْرِ رَبِّهِ الْإِبْلَاغُ فِی الْمَوْعِظَةِ وَ الِاجْتِهَادُ فِی النَّصِیحَةِ وَ الْإِحْیاءُ لِلسُّنَّةِ وَ إِقَامَةُ الْحُدُودِ عَلَى مُسْتَحِقِّیهَا وَ إِصْدَارُ السُّهْمَانِ عَلَى أَهْلِهَا (سید رضی، نهج‌البلاغه، خطبه105)؛ امام وظیفه‌ای ندارد جز آن‌چه از سوی خداوند بدان مأموریت یافته است و آن عبارت است از: ابلاغ موعظه، کوشش در نصیحت، احیاء سنت، اجرای حدود در موارد لزوم و دادن حق هر کس از بیت‌المال».

هم‌چنین آن حضرت تعلیم مردم توسط حاکم را از حقوق آنان برمی‌شمارد و می‌فرماید: «وَ أَمَّا حَقُّكُمْ‏ عَلَی‏ ... وَ تَعْلِیمُكُمْ كَیلَا تَجْهَلُوا».. (همان، خطبه34). ایشان آموزش دین و تعلیم مبانی اعتقادی و اخلاقی را از وظایف حاکم هر منطقه می‌داند: «على‏ الإمام‏ أن‏ یعلّم‏ أهل ولایته حدود الإسلام و الأیمان‏ (تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ص‌453)؛ بر امام است که بر اهل ولایت خویش حدود اسلام و ایمان را تعلیم دهد».

 امیرالمؤمنین(ع) هم‌چنین یکی از وظایف حکّام را «پی‌گیری وظایف دینی مردم» و فرمان دادن آن‌ها به واجبات و بازداشتن آن‌ها از محرمات دانسته‌اند: «انّ‏ أحقّ‏ ما یتعاهد الرّاعی من رعیته أن یتعاهدهم بالّذی للَّه علیهم فی وظائف دینهم، وإنّما علینا أن نأمركم بما أمركم اللَّه به، و أن ننهاكم عمّا نهاكم اللَّه عنه‏ (ثقفی، الغارات، ج2، ص‌342)؛ سزاوارترین پیمان میان مردم و زمامداران پیمانی است که در راستای وظایف دینی مردم باشد. وظیفه ما زمامداران است که طبق امر خداوند، امر کنیم و طبق نهی او، نهی کنیم».

لذا فلسفه حرکت خود را چنین بیان می‌کنند: «اللَّهُمَ‏ إِنَّكَ‏ تَعْلَمُ‏ أَنَّهُ لَمْ یكُنِ الَّذِی كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِی سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَی‏ءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِینِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِی بِلَادِكَ فَیأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِك‏ (سید رضی، نهج‌البلاغه، خطبه131) بار خدایا تو خود می‌دانی که حرکت ما نه از پی سلطه‌جویی و دنیاطلبی است، بلکه می‌خواهیم آثار دینت را احیا کرده و در زمین تو صلاح را مستقر کنیم تا بندگان رنج‌دیده تو در امان باشند و حدود تعطیل گشته تو اقامه گردد».

این مقاله در جلد هشتم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید