کرامت انسان از نگاه امام علی (علیه‌السلام)

کرامت انسانی به دو مرتبه «کرامت اولیه» و «کرامت ثانویه» تقسیم‌ می‌شود. قسم نخست، مبنای تکالیف الهی و حقوق انسانی است و امروزه در نظام حقوق بشر نیز جایگاه مهمی یافته است. 

هدف این تحقیق، مطالعه و بررسی کرامت انسان در نگاه امام علی(ع) است تا عوامل و آثار کرامت را از سخنان و سیره آن حضرت استنباط کرده و نقش آن را در حمایت از حقوق و تکالیف انسانی و تکامل نفس آدمی در مسیر کسب فضیلت‌های اخلاقی نشان دهد. 

براساس یافته‌های پژوهش، کرامت در اندیشه حضرت علی(ع)  به دو مرتبه اولیه و ثانویه قابل طبقه‌بندی است. عوامل کرامت اولیه، برخورداری از روح الهی، نیروی عقل، سجده فرشتگان و آزادگی انسان است و آثار این نوع کرامت، بهره‌مندی از هدایت تشریعی،‌ ارزشمندی جان و آبروی آدمی و حمایت از حقوق بنیادین بشر است. اما عوامل کرامت ثانویه: اسلام، ایمان، عمل صالح‌، تقوا و توکل و آثار آن: تعالی روح آدمی، صدور افعال کریمانه و دوری از رذیلت‌های اخلاقی است. در تحقیق، از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است.

کلید واژه‌ها: امام علی(ع) ، کرامت اولیه، کرامت ثانویه، عوامل کرامت، آثار کرامت.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

امروزه کرامت انسان، یکی از مباحث بنیادین در علم حقوق به شمار آمده و از دستاوردهای نظام حقوق بشر مدرن تلقی می‌شود؛ اما در اسلام این موضوع از چهارده قرن پیش مورد توجه قرار گرفته و شریعت اسلامی بر اساس کرامت انسانی، به بیان حقوق و تکالیف آدمی پرداخته است. خداوند متعال بشر را نخست در مرحله خلقت، کرامت بخشیده است؛ چون با ظاهر زیبا و ساختمان وجودیِ جامعِ ماده و معنا آفریده و از نیروی عقل و اختیار بهره‌مند ساخته است؛ سپس زمینه‌ها و راه‌های رسیدن به کرامت اکتسابی را برای او فراهم آورده است تا با تلاش و کوشش خود، در پی رسیدن به کمال و سعادت برآمده و عزت، بزرگواری و ارجمندی را به دست آورد.

یکی از پیشوایان دینی که در دوره امامت و خلافت خود، به کرامت انسانی ارج نهاده و در جهت تبیین مقام کرامت آدمی و الگوسازی رفتار کریمانه در میان مردم تلاش کرده،‌ امام علی× است. کرامت انسانی در گفتار و سیره حضرت علی(ع)  جایگاه ارزشمندی دارد. سخنان حضرت به‌ویژه در نهج‌‌البلاغه نشان می‌دهد که ایشان، هم به مباحث نظریِ کرامت توجه نموده و هم مردم را به حفظ کرامت انسانی توصیه کرده است. امام علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر که منشور حکومتی حضرت تلقی می‌شود، بر اساس کرامت انسانی، رابطه حکومت و مردم و حقوق و تکالیف آنان را به‌خوبی بیان کرده و بر تکریم انسان‌ها تصریح فرموده است.

این تحقیق به دنبال آن است که کرامت انسان را در نگاه امام علی(ع) مورد بحث قرار داده و عوامل و آثار کرامت را از سخنان آن حضرت استنباط نماید، تا از این طریق، جایگاه کرامت و نقش آن را در حفظ حقوق انسانی در جهان معاصر نشان دهد. بنابراین،‌ پرسش تحقیق این است که کرامت انسان در اندیشه امام علی(ع) چه جایگاهی دارد؟ این پرسش را می‌توان در قالب سه پرسش فرعی تجزیه کرد: 

در این‌جا نخست بحث مفهوم‌شناسی کرامت و سپس مراتب و اقسام آن مطرح می‌شود. در مرحله بعد، به کرامت اولیه و ذاتی انسان در نگاه امام علی× و عوامل و آثار آن پرداخته می‌شود و پس از آن، کرامت ثانویه و اکتسابی انسان در نگاه امام علی× و عوامل و آثار آن مورد بحث قرار می‌گیرد و در پایان،‌ نتیجه‌گیری به عمل می‌آید.

این مقاله در جلد هشتم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید