امام علی (علیه‌السلام)، اسطوره یا اسوه کامل و دست‌یافتنی

این پژوهش به شخصیت امیرالمؤمنین علی(ع)  که  از‌‌‌‌ حاملان حقایق دین و نگهبانان کتاب مبین بوده و همواره مورد احترام جامعه دینداران واقع شده، پرداخته است. شیعیان در سایه‌‌سار حضرتش به مراتبی از دلبستگی و هماهنگی روحی و رفتاری به ایشان دست می‌‌یابند؛ زیرا با افزایش معرفتِ رهروان، محبت ایشان به این شخصیت سختکوش در عرصه دین و دیانت بیشتر و عمیق‌‌تر می‌‌گردد. از سوی دیگر، این همانندسازی در سایه گسترش آگاهی، دارای مراتبی می‌‌شود که از ارادت قلبی آغاز و به عشق و دلدادگی و بیان گفتاری و پیروی عملی و علی‌گونه ‌شدن می‌انجامد. 

در پژوهش پیش رو، با استفاده از روش توصیفی و با رویکرد تحلیلی، سعی شده تا پرده ابهام از سطوح نگرش به شخصیت والای امیرالمؤمنین کنار زده شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌‌دهد شخصیت امام علی(ع)  در میان افراد، اقشار و مذاهب را می‌‌توان در «نماد دینداری و فضیلت»، «اسطوره برتر»، «تراز مسلمانی»، «قطب عرفانی»، «انسان کامل» و «اسوه قابل تاسی» خلاصه نمود.

کلیدواژه‌‌ها: امام علی(ع) ، انسان کامل،اسوه، نماد، اسطوره.

فهرست مطالب (مشاهده متن)

اساساً دین برای این‌که از افق آسمان به سطح جامعه نازل شود، نیازمند معرفی راهبرانی زمینی است تا آنان در جهت ابلاغ و اجرایی شدن دین در سطح جامعه بکوشند. راهبران راستین دین باید کسانی باشند که از جهات مختلف از سایر انسان‌‌ها متمایز بوده و از لحاظ روحی و جسمی، در عالی‌‌ترین درجه انسانیت قرار داشته باشند؛ چراکه اهلیت و شایستگی پیشوایان دین، لازمه اجرای احکام و دستورات دینی در سطح جامعه است.

 از سوی دیگر، تعظیم و بزرگداشت پیشوایان دین، امری مطلوب و پسندیده قلمداد شده و ریشه در آموزه‌‌های وحیانی دارد. تعظیم پیشوایان دین موجب می‌‌شود پیروان آنان به درجه‌‌ای از دلبستگی و هماهنگی روحی و رفتاری راه یابند و این إناطه و همانندسازی گسترده میان پیروان و پیشوایان دین، مراتب و سطوح گوناگونی دارد. قرآن کریم نیز بر این مطلب صحه می‌‌گذارد و در آیات متعددی به انبیای الهی و یاران آنان اشاراتی داشته و هر دسته از یاران انبیای الهی را در سطح مشخصی از وجاهت قرار می‌‌دهد (آل‌‌عمران/52). 

باید خاطرنشان کرد که همواره درک متقابلی میان راهبران دین و پیروان آنان وجود داشته است؛ به طوری که عظمت پیشوایان دین باعث ترسیم جلوه‌‌ای از ارادت قلبی و دلدادگی نزد آنان گشته و به پیروی عملی از آنان منتهی شده است. امیرالمؤمنین پیشوای شیعیان و یاران وی نیز از این قاعده مستثنا نبوده‌‌اند. احساس وابستگی و تعلق میان عبد و مولی چنان است که شاهد بروز تعاریف متفاوتی از سوی عبد برای مولی و رهبر خود بوده و هستیم؛ بعضی مولای خویش را چنان رفعت می‌‌بخشند که با ایشان معامله الوهیت می‌‌نمایند. برخی دیگر مولای خویش را در حدی از اسطوره و افسانه می‌‌پندارد، به طوری که برای پیرو، غیرحقیقی و در عین حال سطحی‌تر، شورانگیزتر، احساسی‌تر، عمومی‌تر و دامنه تأثیر و جریان‌سازی آن در کوتاه‌مدت بیشتر باشد. برخی نیز مولا را نماد جامعه دینداران می‌‌پندارند و بعضی نیز پیشوایان دین را اسوه و الگو معرفی می‌‌نمایند؛چراکه اسوه عمیق‌تر، آگاهانه تر و برای ساختن همه‌جانبه حال و آینده جامعه، ضروری‌تر است.

 با توجه به آنچه گذشت، در ذهن جویای حقیقت این پرسش مطرح می‌‌شود که آیا امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب از این منظر، یک الگوی تمام‌‌عیار و قابل تأسی بوده یا  اسطوره خیالی یا نمادی برای شیعیان است. هر یک از این مباحث اساسی باید در جای خود مدّ نظر قرار گیرد و در این جستار بدان پرداخته شود.

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید