انسان کامل از نگاه حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) (با تأکید بر نهج‌البلاغه)

دغدغه «انسان کامل» همواره از مسائل مهم ادیان، مکاتب فلسفی، کلام و عرفان به شیوه‌‌های گوناگون بوده است. بی‌‌تردید توجه به متون دینی در این باب، از اهمیت گسترده‌‌ای برخوردار است. لذا هدف از پژوهش حاضر « انسان کامل در نگاه حضرت امیرالمؤمنین(ع) (با تأکید بر نهج‌‌البلاغه)» است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای می‌‌‌باشد. در پژوهش حاضر، انسان کامل به صورت عینی که همان چهارده معصوم(ع)هستند و انسان کامل در قرآن و سنت با تأکید بر نهج‌‌‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است. لذا 140 ویژگی برای انسان کامل از نهج‌‌البلاغه استخراج گردید و برخی نیز مورد بررسی قرار گرفتند.

 ازجمله این ویژگی‌‌ها عبارتند از: شناخت خدای یگانه و ایمان به او، اهل قرآن و عمل به دستورات آن، انجام واجبات دینی، عدم دلبستگی به دنیا، شوق لقاء الله، عدم تظاهر به دینداری، اطاعت از حق، سکوت فراوان، اهل عدالت، انفاق، ایثار و...، جهاد در راه خدا، گناه نکردن، خوش‌‌‌خلقی، انجام عمل صالح، دوری از ریا و خودنمایی، کمک به تهی‌دستان، پیروی از حق، ترس از کیفر الهی، دوری از شیطان، ارزیابی درست، اهل صداقت و پاکی و راستی، راه رفتن با تواضع و دوری از کبر، دانش فراوان، اهل استدلال با دلایل روشن، هدایت مردم و... . امام علی(ع) به زیبایی تصویری از یک انسان کامل را در خطبه‌193 نهج‌‌البلاغه ارائه می‌‌‌دهند. 

کلیدواژه‌‌ها: تربیت، انسان کامل، نهج‌البلاغه، حضرت امیرالمؤمنین(ع) .

فهرست مطالب (مشاهده متن)

انسان موجودی پیچیده و شگفت‌‌انگیز است که نه‌‌تنها هزاران دستگاه علمی هنوز نتوانسته‌‌اند پرده از برخی شگفتی‌‌های جسمی او بردارند، بلکه روح این موجود هم همچنان جزء اسرار نهانی است که تاکنون هیچ‌‌‌کس به حقیقت آن پی نبرده است؛ زیرا روح او دمیده شده از روح الهی است. لذا به سبب قرار گرفتن این امتیاز بزرگ در او، از دیگر موجودات متمایز گشت و مسجود ملائکه قرار گرفت و می‌‌‌تواند مراحل تکامل را طی کند و به انسانی کامل تبدیل گردد. 

انسان «جهان بزرگ» نامیده شده است. تبدیل شدن به انسانی کامل، امری ارادى و اختیارى است كه انسان باید آن را بخواهد و بكوشد و مجاهده كند. در این مسیر، انبیاء رهبر و راهنماى جوامع بشرند و هریك معرّف آخرین مرحله تكامل انسان تا زمان خویش‌‌اند (انصاریان، تفسیر حکیم، ج2، ص205). 

آنها کسانی هستند که به بالاترین مرتبه كمال انسانى، یعنى «اوج عبودیت و بندگى خدا» رسیده‌‌اند؛ چه این‏كه كامل‏ترین و برجسته‏ترین وصف براى انسان، این است كه «عبد ذات اقدس اله» باشد؛ زیرا كمال هر موجودى در این است كه براساس نظام تكوینى خویش حركت كند، و چون خود از این مسیر و هدف آن اطلاع كاملى ندارد، خداوند باید او را راهنمایى كند و حقیقت انسان و جهان و ارتباط متقابل انسان و جهان را براى او تبیین نماید. ارتباط انسان با همه پدیده‏ها از یك‏سو و جهل او به كیفیت این ارتباط از سوى دیگر، ضرورت راهنمایى را كه عالِم مطلق باشد، مشخص مى‏كند. انسان اگر این راه را درست تشخیص داد و بندگى خود و مولا بودن «ربّ» را پذیرفت، آن‏گاه به بالاترین كمال انسانى و برترین مقام معنوى، یعنى مقام «انسان‏ كامل‏» مى‏رسد (جمعی از نویسندگان، هدایت در قرآن، ص133). محبّت انسان‏ كاملی چون‏ پیامبر| و امام معصوم(علیهم السلام) نسبت به هر انسانى، به مراتب بیش از محبت پدر و مادر است. قلب عالم، امام معصوم است؛ پس مطلب کاملا روشن و مسلم است كه آثار و بركات امام معصوم همیشه بر عالم و انسان‏ها تأثیر دارد. چه بخواهیم، چه نخواهیم، غافل باشیم یا نباشیم، كافر باشیم یا نباشیم، شب باشد یا روز، امام معصوم همیشه و براى همه مایه و منشأ آثار خیر و بركات است (موسوی تبریزی، تقوا و اخلاق قرآنی، ص223). در این راستا حضرت امیرالمؤمنین(ع) به عنوان یک انسان کامل، در سخنان خود بسیار از انسان و ویژگی‌های او سخن گفته‌‌‌اند. در حقیقت نهج‌‌البلاغه که دریایی بی‌‌کران از معارف است، از هر بابی با انسان سخن می‌گوید. ازجمله این ابواب مهم، باب تربیت می‌‌‌باشد که نیاز به استخراج و بهره‌‌‌گیری از آنها را می‌‌‌رساند؛ به‌ویژه در جامعه امروزی که بسیار از تربیت بر اساس آموزه‌های نهج‌‌البلاغه فاصله گرفته است. لذا نیاز است برای داشتن تربیت صحیح و اساسی و تأثیرگذار، از سخنان امام(ع)  بسیار یاری بگیریم. این مهم، ضرورت پژوهش در این عرصه را می‌‌‌رساند که بفهمیم به راستی حضرت امیرالمؤمنین(ع)  چه نظریه‌‌ای در باب تربیت انسان کامل دارد. از این جهت پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که انسان کامل از دیدگاه حضرت امیرالمؤمنین(ع)  (با تأکید بر نهج‌‌البلاغه) چگونه انسانی است؟

این پژوهش از نوع تحقیقات تئوری است و با توجه به ماهیت اطلاعات گردآوری شده، از نوع تحقیقات كیفی می‌‌باشد. منبع اصلی در این پژوهشف مصحف شریف نهج‌‌البلاغه است. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است كه در آن، ضمن توصیف اطلاعات گردآوری شده، این اطلاعات مورد تحلیل نیز قرار گرفته است.گردآوری اطلاعات نیز با روش كتابخانه‌‌ای صورت گرفته است. منابع كتابخانه‌‌ای شامل كتاب، مقاله و دیگر آثار مكتوب، اعم از چاپی و دیجیتال است. 

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید