سیره اخلاقی علوی (علیه‌السلام) در جنگ‌ها

چکیده

مبنای اصلی و اوّلیه امام علی (علیه‌السلام) به تبعیّت از مبانی قرآن، بر صلح و ترک مخاصمه بوده است و امام به‌منظور تحقق این امر، تلاش‌های بسیاری انجام داده و از هر راهکاری استفاده می‌نمودند، به‌عبارت‌دیگر، امام در هر موقعیتی به دنبال ایجاد صلح و آشتی میان مؤمنان بودند، حتّی زمانی‌که جنگی از سوی دیگران بر حضرت تحمیل می‌شد، تمام سعی خود را به کار می‌گرفتند که کار به درگیری نظامی منجر نشود. از نکات حائز اهمیّت در سیرۀ حضرت، شیوۀ برخورد ایشان با افراد مختلف در شرایط پرهیاهوی جنگی است. عموماً در چنین شرایطی فرماندهان جنگی به دنبال پیروزی بر دشمن و تسلط بر جان و مال و ناموس او به هر طریق ممکن هستند، ولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به‌عنوان حاکم اسلامی و فرمانده بزرگ جنگی، هیچ‌گاه برای رسیدن به مطلوب، از شیوه‌های متعارف و ناجوانمردانه استفاده نکرده و همراه عدالت و رأفت اسلامی را مدّ نظر قرار می‌دادند، تا جایی که دستور می‌دادند در جنگ‌ها به زنان تعرضی نشود و با اسراء با مدارا رفتار شود، حتّی در مقابل دشمنانی نظیر طلحه و زبیر و یا حتّی عبدالرحمن بن‌ملجم نیز هیچ‌گاه از دایرۀ عدالت خارج نگردیدند. بااین‌حال زمانی که حضرت از صلح و بازگشت دشمن ناامید می‌شدند، لحظه‌ای در تصمیم خود درنگ نمی‌کرده و با قاطعیت تمام، در مقابل دشمن می‌ایستاد و به‌هیچ‌عنوان، حاضر به مصلحت‌اندیشی در برابر دشمن نبوده و به‌دنبال سیاست‌بازی‌هایِ باطلِ مزوّرانه نبودند. در کنار همه این موارد، توجه خاص امام، به امور معنوی و عدم اهتمام به امور دنیوی، قابل‌توجه است؛ حضرت به هنگام جنگ‌ها، هرگز دعا و توجه به لطف خدا را فراموش نکرده و به یاران خود هم متذکر می‌شدند. 

سیرۀ اخلاقی امام، یک سیرۀ فراگیر بود و رفتار ایشان، هم برای یاران خود اُسوه و الگویی مناسب بود و هم دشمنان را تحت تأثیر قرار می‌داد. صفات و کمالات اخلاقی حضرت از گستردگی فراوانی برخوردار است و ازجمله صفات بارز حضرت در جنگ‌ها، می‌توان به شجاعت، حیاء، جوانمردی، وفای به عهد و بصیرت حضرت، اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها: امام علی (علیه‌السلام)، سیرۀ علوی، سیره اخلاقی، اخلاق جنگی، جمل، صفین، نهروان.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

مقدمه:

شخصیت والای امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) ژرف‌تر و وسیع‌تر ازآن است که فردی بتواند در همۀ جوانب و ابعاد آن واردشده و در مورد آن، تحقیق و بررسی کند. هر محقّق و پژوهشگری هرچند حاذق و توانا باشد، حداکثر می‌تواند یک یا چند جهت معین و محدود از شخصیت ایشان را برای مطالعه و بررسی انتخاب کرده و به آن اکتفا کند؛ که ازجمله می‌توان به سیرۀ اخلاقی حضرت علی (علیه‌السلام) اشاره کرد که خود از گستردگی فراوانی برخوردار است و یکی از جهات آن، سیرۀ اخلاقی امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در جنگ‌های زمان حکومتشان می‌باشد.

در این مقاله به بررسی مجموعه کلام‌ها و رفتارهای حضرت امام علی (علیه‌السلام) با نگاه اخلاقی در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان که در زمان حکومت حضرت به وقوع پیوست؛ پرداخته‌شده است.

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید