معادباوری و مرگ‌اندیشی در اندیشه‌های اخلاقی ـ تربیتی امام علی (علیه‌السلام)

اعتقاد به معاد که ازجمله مهمترین و تأثیرگذارترین باورهاي دینی است و آثار سازنده‌ای‌ در سرنوشت انسان در دنیا و آخرت خواهد داشت. چراکه اعتقاد به روز قیامت و همچنین لزوم پاسخگویی در برابر اعمال و کردار در آن روز، سبب می‌شود تا انسان معتقد اعمال و رفتار خود را منطبق بر دین انجام دهد زیرا می‌داند تنها به این وسیله می‌تواند از عذاب الهی در امان باشد بنابراین تأثیر این اعتقاد به‌صورت مستقیم و عملی خواهد بود. حضرت امیر (ع) در نهج‌البلاغه که ازجمله‌ی متون دینی هست به‌صورت ویژه به مسئله معاد پرداخته و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم آثار مختلف اعتقاد به آن را برشمرده‌اند.

 هدف از ارائه این مقاله، تبیین جایگاه و اهمیت اعتقاد به معاد باوری و مرگ‌اندیشی در اندیشه‌های تربیتی امام علی (ع) هست. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای به بررسی اندیشه معاد باوری در آراء امام علی (ع) پرداخته‌ایم. 

نتایج تحقیق: از دیدگاه امام علی (ع) مصادیقی همچون ایجاد امید به فرجام نیکو، احساس وجود نظارت دائمی بر اعمال، خویشتن‌داری در رفتار، کم‌رنگ شدن دلبستگی به دنیا، زایل شدن یأس، رعایت حقوق دیگران و... از آثار باور به معاد است. در نگاه تربیتی امام علی (ع) دنیا گریزی و آخرت‌گرائی همواره مورد تأکید آن حضرت بوده است. دعوت به تفکر و تعقل در کلام امام علی (ع) از بهترین راهکارها برای یقینی سازی مرگ‌اندیشی است. آثار مرگ‌اندیشی از دیدگاه حضرت علی (ع) عبارت‌اند از: تعدیل غرایز، دوری از تکبر، از بین آرزوهای طولانی، رهایی از گرایش‌های فریبنده د نیایی، مراقبه و محاسبه کردار، انجام عمل صالح، زنده‌دلی و درک واقعیت‌ها، رعایت عدالت، تحمل مصیبت‌ها، سرعت در انجام کارهای خیر.

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع)، نهج‌البلاغه، قیامت، معاد، مرگ‌اندیشی.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

اندیشمندان معتقدند که گسترش بیماری‌های روانی و افزایش آمار خودکشی در کشورهاي پیشرفته و صنعتی جهان، از مادی‌گرایی، پوچ‌گرایی، لذت‌جویی، بی‌ایمانی و سرانجام از کاهش رویکرد به دین سرچشمه می‌گیرد. آنان که می‌پنداشتند با پیشرفت فناوري و گسترش دانش بشری و علوم تجربی نیاز به دین از میان می‌رود و دین جایش را به دانش می‌دهد، اکنون به‌روشنی دریافته‌اند که بشر امروز، بیشتر از همه دوره‌های گذشته، به معنویت و ایمان مذهب نیازمند است و سعادت و ترقی‌ای که در پرتو دانش براي بشر گمان برده بودند، تنها سرابی فریبنده است که عطش جان و روانش را سیراب نمی‌کند (ر.ک: اداوردز، براهین اثبات وجود خدا در فلسفه غرب).

بدون تردید باور به معاد تأثیر بسیار عمیق و گسترده‌ای در منش‌های انسان دارد. چون اعمال انسان بازتاب اعتقادات او است. یا به تعبیر دیگر، رفتار انسان ارتباط تنگاتنگی با جهان‌بینی او دارد. بنابراین کسی که تمام اعمالش بدون کم‌وکاست در آن دنیا موردبررسی قرار می‌گیرد و در آنجا محفوظ است و آبرومندي و بی‌آبرویی او، باعث آرامش و شکنجه او می‌شود، مسلماً چنین شخصی سعی می‌کند از دنیاي مادي خود نهایت استفاده را کرده و آن را به بیهودگی و پوچی صرف نکند بلکه در انجام اعمال گوناگونش فوق‌العاده سخت‌گیر و موشکاف باشد (محمدي، تأثیر باور به معاد در منش‌های انسان از دیدگاه امام علی، ص 2).

یکی از علل سرسختی و مقاومت انسان در برابر پذیرش معاد، میل به بی‌بندوباری و عدم مسئولیت‌پذیری است زیرا با انکار معاد بسیاری از محدودیت‌های رفتاری و خودداری از ظلم و تجاوز و فشار روانی از فرد طغیانگر برداشته‌شده و راه برای هوس رانی‌ها و خودکامگی‌ها باز می‌شود (حاتم پوری، مجموعه‌ شرح نهج‌البلاغه در محضر امیرالمؤمنین، ص 213).

یکی دیگر از فصل‌های زرین و افتخارآمیز زندگی پیامبر و اهل‌بیت (ع)، کیفیت آموزش معاد به سطوح مختلف مراجعین در قالب‌های متنوع بوده است. معصومان از هر شرایطی بهره کافی برده و به آشنا ساختن افراد جامعه با این پدیده مهم به فراخور میزان فهم آنان اقدام می‌کردند (ایزدپور، نقش اهل‌بیت (ع) در تبیین معارف اسلامی، ص 139).

انبیا برای اثبات معاد، بیش از اثبات توحید تلاش کرده‌اند، چراکه اکثر مردم سرسختی بیشتری برای پذیرش معاد، از خود نشان داده‌اند (حاتم پوری، مجموعه‌ شرح نهج‌البلاغه در محضر امیرالمؤمنین، ص 212).

در نگاه تربیتی امام علی (ع) دنیا گریزی و آخرت‌گرایی همواره مورد تأکید آن حضرت بوده و می‌فرماید: «دنیا خانه آرزوهایی است که زود نابود می‌شوند و کوچ کردن از وطن حتمی است، دنیا شیرین و خوش‌منظر است که به‌سرعت به‌سوی خواهانش می‌رود و بیننده را می‌فریبد، سعی کنید با بهترین زاد و توشه از آن کوچ کنید و بیش از کفاف و نیاز خود از آن نخواهید و بیشتر ازآنچه نیاز دارید طلب نکنید. ازاین‌رو، تنها در سایه ایمان به مبدأ و معاد است که پوچی و بی‌هدفی از کوي جان آدمی رخت برمی‌بندد و از صحنه‌های اجتماعی محو می‌شود و در پرتو آن زندگی بشر روشنایی و فروغ می‌یابد. رسیدن به این هدف فقط با پیروي و تأسی از رهنمون‌های حضرات معصومین و بزرگان دین میسر است؛ بر این اساس، پژوهشگر سعی دارد با استفاده از سیره امام علی و سخنان گهربار آن حضرت به این نتیجه دست پیدا کند (محمدي، تأثیر باور به معاد در منش‌های انسان از دیدگاه امام علی، ص 2).

این مقاله در جلد نهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید