مصادیق احسان و نیکوکاری در سیره امیرالمومنین (علیه السلام)

احسان و نیکوکاری در آموزه‌های دینی به معنای انجام دادن کار نیک در ارتباط تنگاتنگ میان انسان با خدا و خدمت به دیگران بدون چشمداشت است. احسان یکی از روش‌‌‌های پسندیده جامعه انسانی است که در جوامع به شکل‌های گوناگون وجود داشته و با ظهور اسلام و راهنمایی‌های پیامبر به خوبی در رفتار مسلمانان جای گرفته است. یکی از امور مسلّم در سیره امیرالمؤمنین (ع) اهتمام ایشان به رفع نیاز مستضعفان و محرومان و یتیمان است. در این پژوهش با استفاده از روش حدیثی ـ تحلیل تاریخی، سعی شده احسان‌‌‌هایی که حضرت نسبت به مردم داشتند به صورت مصداقی آورده شود.

حضرت علی‌ (ع) در برهه‌های مختلف زندگی پربرکتشان بخشش‌‌‌های عظیمی داشتند که سبب نزول آیه‌هایی در مدح ایشان گردیده است. احسان‌‌‌های حضرت شامل: انفاق، صدقه، اطعام، آزاد کردن برده، موقوفات، تأسیس صندوق شکایات و... بوده است که این احسان‌‌‌ها جنبه اقتصادی، خدماتی، تبلیغی و عاطفی داشتند و حضرت با کارکردن بر روی زمین و حفر چاه و... این امور خیر را انجام می‌دادند و هدف ایشان علاوه بر رضای خدا و قرب الهی که در اولویت قرار داشت، برای گسترش و تبلیغ دین اسلام و تعدیل اقتصادی در جامعه بوده است و این‌که حضرت رسیدگی به محرومان را وظیفه رهبر جامعه می‌دانستند.

کلیدواژه‌ها: علی، احسان، بخشش، موقوفات، اطعام.

«حُسن» یعنی هر چیز خوش‌آیندی که مورد رغبت باشد و «حسنه» هر نعمت خوش‌آیند و شادکننده که به روح یا بدن انسان می‌رسد و «احسان» به دو وجه بیان شده است: یکی؛ نعمت دادن و بخشیدن به دیگری چنان‌که گفته می‌شود: به فلان شخص بخشش کرد. دیگری؛ احسان در کار و عمل به این معنی که کسی علم نیکویی را بیاموزد یا عمل نیکویی انجام دهد و بر این اساس است سخن امیرالمؤمنین (ع): «الناس ابناء ما یحسنون» (راغب اصفهانی، المفردات فی غریب‌القرآن، ج1، ص493).

احسان یکی از اصول مورد توجه همه شریعت‌‌‌‌ها و سنت‌‌‌ها به‌ویژه اسلام در طول تاریخ بوده و در آموزه‌های دین اسلام بسیار مورد توجه قرار گرفته و به آن سفارش شده است. بنابر آن‌چه از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود، احسان و نیکوکاری مصادیق فراوانی داشته و در شکل‌های مختلف ظهور و بروز می‌کند، از جمله آن‌ها می‌توان ایمان به خدا، پیامبر‌|، قرآن کریم، معاد، تقوا، تحمل سختی‌ها و مشکلات، عفو و گذشت، محبت و دوستی اهل‌بیت^، خیرخواهی و اصلاح، اجتناب از فساد و گناهان کبیره، استغفار در سحرگاهان، پرداخت زکات، پرداخت هدیه، انفاق و بخشش در راه خدا، تأمین نیازمندان، رفتار شایسته با پدر و مادر را از مصادیق نیکوکاری برشمرد.

«در کل می‌توان گفت که احسان و نیکوکاری معنی وسیعی دارد که هم اطاعت خدا را شامل می‌شود، هم انواع نیکی‌ها به خلق خدا» (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج1، ص674).

فهرست مطالب (مشاهده متن)

یکی از امور مسلّم در سیره پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین، به ویژه امیرالمؤمنین (ع)، اهتمام ایشان به رفع نیاز مستضعفان و محرومان است. حضرت علی (ع) بخشنده‌‌ترین مردم بودند و پیامبر خدا’ در وصف علی (ع) فرمودند: «این دریای خروشان و خورشید برآمده، در بخشش، از فرات بخشنده‌‌تر است و دل‌گشاتر از دنیا. هر کس او را دشمن بدارد لعنت خدا بر او باد» (محمدی ری‌شهری، دانشنامه امیرالمؤمنین (ع)، ج9، ص512).

در این مقاله به انواع نیکی‌ها و مصادیق گوناگون احسان و نیکوکاری امیرالمؤمنین علی (ع) به خلق خدا پرداخته می‌شود. و این‌که احسان‌‌‌های حضرت علی (ع) چه چیزهایی بود؟ آیا احسان‌‌‌های حضرت فقط جنبه اقتصادی داشته است؟ حضرت از چه راهی چنین بخشش‌‌‌هایی داشته‌اند؟ علت نیکوکاری‌های حضرت نسبت به مردم چه بود؟

این مقاله در جلد یازدهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید