امام علی (علیه‌السلام) و سنت حسنه وقف

وقف در اصطلاح به‌معنی رهاکردن مال و منفعت آن، از جمله میراث‌های ارزشمند اسلامی است که در قرآن کریم و سیره پیامبر| و امامان معصوم (ع) وجود دارد. هدف تحقیق حاضر این است که باتوجه به تاثیرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی وقف در جامعه، به اهداف امیرمؤمنان (ع) در این زمینه پرداخته شود. حضرت در طی ۲۵ سال از حیات مبارکشان به فعالیت‌های اقتصادی مشغول بودند و در پایان عمرشان تمام دارایی خود را وقف نیازمندان نمودند. سؤال اصلی این پژوهش این است که اهداف اقتصادی و دینی امام علی (ع) در اهتمام به سنت حسنه وقف چه بوده است؟ روش پژوهش در این تحقیق کتابخانه‌ای و براساس منابع تاریخی و روایی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که اهداف امام (ع) از عمل به امر موقوفات؛ فقرزدایی و ایجاد رفاه نسبی در جامعه، برقراری عدالت اجتماعی، توسعه فرهنگی، معنوی و کسب رضایت و خوشنودی پرودرگار بوده است.

کلید واژه‌ها: امام علی (ع)، سنت، وقف، موقوفات.

فهرست مطالب(مشاهده متن)

دین اسلام در راستای برآورده‌کردن اهداف مادی و معنوی جامعه اسلامی، تمهیداتی را سنجیده است که یکی از این موراد سنت حسنه وقف می‌باشد. وقف یک نهاد اسلامی برجسته است که نقش بسیار مهم و بزرگی در حمایت از تمدن و توسعه جامعه اسلامی دارد. این سنت با ظهور اسلام و با پیروی از سیره پیامبر| و ائمه معصومین (ع) تاکنون در جوامع اسلامی رواج دارد. وجود آیاتی از قرآن کریم مبنی بر صدقه، انفاق و احسان که دلالت بر وقف می‌کند و هم‌چنین سندهای موقوفی به‌جا مانده از ائمه اطهار (ع) که در منابع تاریخی آمده، ضرورت وجود این نهاد را در اسلام نشان می‌دهد. در بین اسناد وقفی از امامان (ع) بیشترین موقوفات متعلق به امام علی (ع) می‌باشد. ایشان در طی ۲۵ سال که از تصدی خلافت بازماندند و در دوران حکومتشان انواع فعالیت‌های اقتصادی اعم از صنعت، تجارت و کشاورزی را تشویق می‌کردند؛ در اجرای اصلاحات اقتصادی به عمران و آبادانی شهرها توجه ویژه داشته و در نامه به کارگزارانشان نیز بر این امر اصرار می‌ورزیدند؛ امیرمؤمنان (ع) در دوران زندگیشان عمده فعالیتشان به کشاورزی بود. چاه‌ها و چشمه‌های زیادی حفر، هم‌چنین مزارع، باغ‌ها، نخلستان‌ها، خانه‌ها و مساجدی احداث کردند که منجر به توسعه، عمران و آبادانی شهر مدینه گردید؛ و در پایان عمر مبارکشان تمام این املاک و درآمد آن‌ها را وقف فقرا، نیازمندان، خویشان، آزادی بردگان و ابن سبیل نمودند. موقوفات متعدد این امام بزرگوار، بیانگر آن است که ایشان در عمل به این سنت (وقف) اهدافی را مدنظر داشته‌اند. هدف ما در این پژوهش این است که با مراجعه به منابع روایی و تاریخی، ضمن بررسی مواردی از موقوفات ایشان؛ اهداف و سیاست‌های حضرت را در عمل به این امر دنبال کنیم. براین‌اساس سؤال اصلی ما در این پژوهش این است که سیاست‌های اقتصادی و دینی ایشان در انجام موقوفات چه بوده است؟ نتایج نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی و ایجاد رفاه نسبی در جهت فقرزدایی موجود در جامعه، یکی از برنامه‌های اساسی امام علی (ع) بوده است. مکتب اسلام برای رهایی جوامع اسلامی از فقر و تبعیض و جلوگیری از تراکم ثروت و شکاف طبقاتی در جامعه، پدیده وقف را ایجاد کرد؛ بنابراین امام علی (ع) در راستای این امر و برقرای عدالت و توسعه فرهنگی در جامعه، با وقف‌نمودن املاک و دارایی خود، مسلمانان را تشویق به این سنت نمودند. صرف‌نظر از رویکرد اقتصادی وقف، حضرت با نهادینه‌ساختن فرهنگ کار و تلاش در جامعه، تلاش دنیوی را توشه‌ای در راه رسیدن به سعادت اخروی و کسب رضایت و خوشنودی پروردگار می‌دانند؛ تلاش ایشان بر این بود که با عمل به این سنت مقدس، هم معضلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه با تعاون و همکاری افراد حل شود و هم با تقویت ارزش‌های الهی و دینی نهفته در این سنت پسندیده و نیکو، زمینه عبودیت و تقرب به پروردگار برای بندگان فراهم گردد.

این مقاله در جلد یازدهم کتاب کنگره بازخوانی ابعاد شخصیتی امام علی (ع)‌ موجود می باشد.جهت استفاده از متن کامل مقاله به لینکهای زیر مراجعه کنید