عدالت در قضاوت در کلام امام علی (ع)
قاضی باید به همه مردم به طور مساوی بنگرد و تفاوت و تبعیض بین متخاصمان قایل نشود، ضعیف و قوی برای او فرقی نداشته باشد. امام علی (ع) در رابطه با رفتار خود به عنوان حاکم الهی فرمودند:
الذَّليلُ عِنْدى عَزيزٌ حَتّى آخُذَ الْحَقَّ لَهُ، وَالْقَوِىُّ عِنْدى ضَعيفٌ حَتّى آخُذَ الْحَقَّ مِنْهُ.
کسى نتوانسته از من عیب بگیرد، یا زبان به بدگوئیم باز کند. ضعیف در نزدم عزیز است تا حقّش را از ظالم بگیرم، و قوى نزدم ناتوان است تا حق مظلوم را از وى بستانم.(نهج البلاغه، خطبه 37)
حضرت برای مراعات عدالت و پیراسته بودن قاضی از هواپرستی و خواهش های نفسانی (و شهوانی) که عامل مهم لغزش در قضاوت به حق است، فرمودند:
قَدْ اَلْزَمَ نَفْسَهُ الْعَدْلَ، فَكانَ اَوَّلَ عَدْلِهِ نَفْىُ الْهَوى عَنْ نَفْسِهِ.
خود را ملزم به عدالت کرد، و اوّل عدلش نفى هوا از نفس خود است(نهج البلاغه، خطبه 86)
شفاعت و واسطه گری (پارتی بازی) در امور قضا ممنوع است، قاضی باید بدون توجه به سفارش ها و واسطه گری ها به قضاوت بنشیند.
امام علی (ع) درباره لزوم پرهیز از چاپلوسی و دوری از عیبجویان و مراعات آبرو و حرمت متهمان می فرماید:
وَ لايَكُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسىءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَة سَواء، فَاِنَّ فى ذلِكَ تَزْهيداً لاَِهْلِ الاِْحْسانِ فِى الاِْحْسانِ، وَ تَدْريباً لاَِهْلِ الاِْساءَةِ عَلَى الاِْساءَةِ، وَ اَلْزِمْ كُلاًّ مِنْهُمْ ما اَلْزَمَ نَفْسَهُ.
نیکوکار و بدکار در برابرت یکسان نباشند، که این کار نیکوکار را در انجام کار نیک بى رغبت، و بدکار را در بدى ترغیب مى کند، هر کدام را نسبت به کارشان پاداش بخش. (نهج البلاغه، نامه 53)
وَلْيَكُنْ اَبْعَدُ رَعِيَّتِكَ مِنْكَ، وَ اَشْنَؤُهُمْ عِنْدَكَ اَطْلَبَهُمْ لِمَعائِبِ النّاسِ، فَاِنَّ فِى النّاسِ عُيُوباً الْوالى اَحَقُّ مَنْ سَتَرَها،فَلاتَكْشِفَنَّ عَمّا غابَ عَنْكَ مِنْها، فَاِنَّما عَلَيْكَ تَطْهيرُ ما ظَهَرَ لَكَ، وَ اللّهُ يَحْكُمُ عَلى ما غابَ عَنْكَ.فَاسْتُرِ الْعَوْرَةَ مَا اسْتَطَعْتَ، يَسْتُرِ اللّهُ مِنْكَ ما تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ رَعِيَّتِكَ.
باید دورترین رعیّت تو از حریم تو، و در شدّت کینه تو نسبت به او کسى باشد که در حق مردم عیبجوتر است، زیرا در مردم عیوبى هست که والى در پوشاندن آن عیوب از همه کس سزاوارتر است، پس در رابطه با عیوبى که از مردم بر تو پنهان است، کنجکاوى مکن، چراکه فقط در آنچه از عیوب مردم نزد تو معلوم است، وظیفه اصلاح دارى، و نسبت به آنچه از عیوب رعیّت بر تو پنهان است، خداوند داورى مى کند.(نهج البلاغه، نامه 53)
برگرفته از کتاب حقوق و قضا از دیدگاه حضرت علی (ع) و نهج البلاغه؛ (1388)، دکتر علی اکبر حسنی