نهج‌البلاغه: خطبه 16
وَ مِنْ خطبة لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ لَمّا بُويِعَ بِالْمَدينَةِ
از سخنان آن حضرت است هنگامى که در مدینه با او بیعت شد
ذِمَّتى بِما اَقُولُ رَهينَةٌ، وَ اَنَا بِهِ زَعيمٌ. اِنَّ مَنْ صَرَّحَتْ لَهُ الْعِبَرُ
عهده ام در گرو درستى سخنم قرار دارد، و نسبت به آن ضامن و پاى بندم.
عَمّا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْمَثُلاتِ حَجَزَتْهُ التَّقْوى عَنْ تَقَحُّمِ الشُّبُهاتِ.
کسى که عبرتهاى روزگار کیفرهاى پیش رویش را بر او آشکار کند تقوا او را از درافتادن در اشتباهات مانع گردد.
اَلا وَ اِنَّ بَلِيَّتَكُمْ قَدْ عادَتْ كَهَيْئَتِها يَوْمَ بَعَثَ اللّهُ نَبِيَّكُمْ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.
هشیار باشید که روزگارِ آزمایش به همان شکل خود در روز بعثت پیامبر(ص) به شما بازگشته.
وَ الَّذى بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً، وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً،
به خدایى که او را به حق فرستاد هرآینه همه درهم ریخته مى شوید، و هرآینه غربال مى گردید
وَلَتُساطُنَّ سَوْطَ الْقِدْرِ حَتّى يَعُودَ اَسْفَلُكُمْ اَعْلاكُمْ، وَ اَعْلاكُمْ اَسْفَلَكُمْ
و همچون محتواى دیگ جوشان درهم و برهم گشته تا آنجا که ذلیل شما گرامى و بالانشینتان پست شود.
وَ لَيَسْبِقَنَّ سابِقُونَ كانُوا قَصَرُوا، وَلَيَقْصُرَنَّ سَبّاقُونَ كانُواسَبَقُوا.
واپس مانده ها که کوتاهى کردند پیش افتند، و پیش افتاده هاى گذشته پس مانند.
وَاللّهِ ما كَتَمْتُ وَشْمَةً، وَلا كَذَبْتُ كِذْبَةً، وَ لَقَدْ نُبِّئْتُ بِهذَا الْمَقامِ وَ هذَا الْيَوْمِ.
به خدا قسم سخنى را مخفى ننموده، و دروغى بر زبان نیاورده ام، و به این اوضاع و چنین زمانى آگاهیم داده اند.
تقوا
اَلا وَ اِنَّ الْخَطايا خَيْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَيْها اَهْلُها، وَ خُلِعَتْ لُجُمُها، فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِى النّارِ.
بدانید خطاها اسبان سرکشند که افسارگسیخته سواره هاى خود را به پیش مى برند تا به جهنم وارد کنند.
اَلا وَ اِنَّ التَّقْوى مَطايا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَيْها اَهْلُها،
آگاه باشید که تقوا مرکب هاى راهوار است که مهارشان به دست سواره هاى آنها سپرده شده،
وَ اُعْطُوا اَزِمَّتَها فَاَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ. حَقٌّ وَ باطِلٌ
در نتیجه آنان را وارد بهشت مى نمایند. این وضع حق و باطل است
وَ لِكُلٍّ اَهْلٌ، فَلَئِنْ اَمِرَ الْباطِلُ لَقَديماً فَعَلَ، وَلَئِنْ قَلَّ الْحَقُّ فَلَرُبَّماوَ لَعَلَّ
که هر یک را خریدارى است، اگر باطل بسیار باشد از گذشته چنین بوده، و اگر حق اندک باشد زیاد شدنش را امید هست
وَ لَقَلَّما اَدْبَرَ شَىْءٌ فَاَقْبَلَ
هر آینه کم است جریانى که از دست رفته به جاى اصلى خود برگردد
- اَقُولُ: اِنَّ فى هذَا الْكَلامِ الاَْدْنى مِنْ مَواقِعِ الاِْحْسانِ ما لاتَبْلُغُهُ مَواقِعُ الاِْسْتِحْسانِ،
مى گویم: در این سخن کوتاه جایگاهى از زیبایى است که از هر گونه توصیف بیرون است
وَ اِنَّ حَظَّ الْعَجَبِ مِنْهُ اَكْثَرُ مِنْ حَظِّ الْعَجَبِ بِهِ
بهره اى که از شگفتى در این کلام به انسان مى رسد بیش از درک حقایقى است که در آن وجود دارد
فيهِ مَعَ الْحالِ الَّتى وَصَفْنا زَوائِدُ مِنَ الْفَصاحَةِ لايَقُومُ بِها لِسانٌ، وَلايَطَّلِعُ فَجَّهااِنْسانٌ
در این سخن علاوه بر آنچه گفتیم اضافاتى از فصاحت هست که زبان از بیانش عاجز، و اندیشه از رسیدن به ژرفایش ناتوان است.
وَ لايَعْرِفُ ما اَقُولُ اِلاّ مَنْ ضَرَبَ فى هذِهِ الصِّناعَةِ بِحَقٍّ،وَ جَرى فيها عَلى عِرْق، «وَ ما يَعْقِلُها اِلاَّ الْعالِمُونَ»
این گفتار مرا نمى فهمد مگر کسى که عمرش را در صنعت فصاحت صرف کرده،و اندیشه اش به ریشه هاى آن نفوذ کرده باشد، «و جز دانایان احدى قدرت تعقّل این کلام را ندارد».
وَ مِنْ هذِهِ الْخُطْبَةِ
و از همین خطبه است اقسام مردمان
شُغِلَ مَنِ الْجَنَّةُ وَالنّارُ اَمامَهُ. سَاع سَريعٌ نَجا، وَ طالِبٌ بَطىءٌرَجا،
کسى که بهشت و دوزخ را پیش رو دارد آسوده نیست. کوشنده باشتاب نجات یافت، و جوینده کندرو را امید هست
وَ مُقَصِّرٌ فِى النّارِ هَوى. اَلْيَمينُ وَالشِّمالُ مَضَلَّةٌ، وَ الطَّريقُ الْوُسْطى هِىَ الْجادَّةُ،
و مقصّر در آتش سرنگون است. راست و چپ گمراهى است، و راه میانه جاده اصلى است،
عَلَيْها باقِى الْكِتابِ، وَ آثارُ النُبُوَّةِ،وَ مِنْها مَنْفَذُ السُّنَّةِ، وَ اِلَيْها مَصيرُ الْعاقِبَةِ.
کتابِ ماندگار الهى و آثار نبوت بر این راه است،و گذرگاه سنّت از این راه است، و بازگشت کار همه به این جایگاه است.
هَلَكَ مَنِ ادَّعى،وَ خَابَ مَنِ افْتَرى. مَنْ اَبْدى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَكَ. وَ كَفى بِالْمَرْءِجَهْلاً اَنْ لايَعْرِفَ قَدْرَهُ.
مدّعىِ به ناحق هلاک شد،و دروغباف زیان دید. آن که در برابر حق بایستد به هلاکت رسد. و در جهالت انسان همین بس که اندازه خود را نشناسد.
لايَهْلِكُ عَلَى التَّقْوى سِنْخُ اَصْل، وَلايَظْمَأُعَلَيْها زَرْعُ قَوْم.
ریشه اى که بر تقوا روییده نابود نگردد، و زراعت قومى که آب تقوا خورده تشنه نشود.
فَاسْتَتِرُوا بِبُيُوتِكُمْ، وَاَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ،وَالتَّوْبَةُ مِنْ وَرائِكُمْ.
پس (براى دورى از فتنه) درخانه ها بمانید، و امور بین خود را اصلاح کنید،توبه پیش روى شماست.
وَلايَحْمَدْ حامِدٌ اِلاّ رَبَّهُ، وَلايَلُمْ لائِمٌ اِلاّ نَفْسَهُ.
نباید هیچ ستایشگرى جز خدا را بستاید، و هیچ ملامتگرى جز خود را ملامت نماید.